Gelderse Vallei / Rivierengebied
Waarom Gelderland eeuwenlang dé tabaksproducent van Nederland was
4 oktober, 21:28 • 3 minuten leestijd
NIJKERK - Veel Gelderlanders proberen in oktober te stoppen met roken. Toch was tabak eeuwenlang niet weg te denken uit de Gelderse samenleving waar veel inwoners hun geld verdienden met het telen van tabak. Nijkerk was de bakermat van de Gelderse tabaksteelt. Zelfs toen de Amsterdamse economie in een recessie terechtkwam, beleefde de Veluwse stad haar Gouden Eeuw dankzij de rijke tabaksindustrie.
De bloeiperiode van Nijkerk is nog altijd terug te zien in het straatbeeld. In het centrum staan nog verschillende oude tabakspakhuizen. Ook de karakteristieke kerktoren van Nijkerk, die ooit is uitgeroepen tot de mooiste van Nederland, is gebouwd met inkomsten uit de tabaksindustrie. Vooral in de achttiende eeuw werd door Nijkerkers veel geld verdiend met het telen van tabak.
In het kerkinterieur zijn op verschillende plekken verwijzingen naar deze bijzondere geschiedenis aangebracht. Bijvoorbeeld op de preekstoel zijn afbeeldingen van bladeren te zien van het gewas dat in 1630 in Nijkerk werd geïntroduceerd.
Onder een laag paardenmest
In het Rivierengebied gingen steeds meer boeren vanaf de zeventiende eeuw over op de tabaksteelt. Het vierdelige boekwerk Verhaal van Gelderland schrijft over deze ontwikkeling: “Voor kleine boeren of keuters was het een aantrekkelijk gewas omdat er niet veel kapitaal voor nodig was. Weliswaar vergde de teelt bijna het hele jaar door veel werk, maar dat kon voor een groot deel door vrouwen en kinderen worden gedaan.”
De boeren verzonnen allerlei methodes om de tropische tabaksplant in het gure Gelderse klimaat te laten bloeien. “Bijvoorbeeld door de kleine tabaksplantjes eerst in broeibakken te planten, waar ze lekker warm werden gehouden onder een laag paardenmest.”
Valburgse tabak populair in Parijs
De Gelderse tabak was een succesvol exportproduct. Ook predikanten, onderwijzers en middenstanders stortten zich massaal op de tabaksteelt. Dit was bijzonder lucratief. Het werd vervoerd in scheepsladingen via Amsterdam naar Duitsland en Scandinavië.
De Gelderse tabak stond bekend om de goede kwaliteit. Zo was het tabak uit het Betuwse dorp Valburg een tijdlang in de mode in Parijs onder de naam 'Tabac de Valbourg'. In 1710 werd in Nederland 1 miljoen kilo tabak geproduceerd, waarvan het meeste uit Gelderland kwam. Het ging daarbij vooral om snuiftabak of pruimtabak.
Sigaren uit Culemborg
Rond 1900 kwam er een einde aan de Gelderse tabaksteelt. De import van goedkope rookwaren uit Nederlands-Indië was daar de oorzaak van. In Nijkerk besloten tabaksproducenten over te gaan op sigaren, net zoals in sigarenstad Culemborg.
Culemborg was lange tijd een stad van sigarenmakers. Het bedrijf Van der Donk rolt daar al meer dan honderd jaar sigaren met de hand en bestaat altijd nog. Ook Zevenaar was lange tijd een stad die leefde van tabak. In 1920 opende daar de sigarettenfabriek Turmac die tot 2008 bestaan heeft als het zogeheten 'British American Tabacco'. Toen het bedrijf de deuren sloot, verloren 570 medewerkers hun baan.
Ridders van Gelre is het geschiedenisplatform van Omroep Gelderland. Hier volg je het laatste nieuws over de Gelderse historie! Kijk op riddersvangelre.nl
Tip: iedere zaterdag organiseert Ridder René een exclusieve gratis rondleiding op een bijzondere locatie. Op bovenstaande pagina vind je een agenda met waar en wanneer je kunt langskomen.
