Gelderland

Maud lag nachten wakker: 'Ik wilde die vluchtelingen helpen'

1 oktober, 20:06 • 5 minuten leestijd

In de zomer van 2022 sliepen honderden asielzoekers gedwongen buiten. © ANP

Op de zomernacht van woensdag 24 augustus slapen 700 vluchtelingen buiten in Ter Apel. Mensen uit Afghanistan, Turkije en Syrië liggen zij aan zij, op dunne matjes. De media staan er bol van, politici spreken er schande van. Ondertussen werken Gelderse gemeenteambtenaren de klok rond om opvangplekken te regelen. Hoe ging die zoektocht? Een reconstructie.

Het is 6 oktober 2021, een uur ‘s middags. Maarten van Rosmalen, beleidsmedewerker bij de gemeente Neder-Betuwe, is thuis aan het werk als hij ziet dat hij een oproep heeft gemist van zijn manager. Als hij terugbelt valt zijn manager met de deur in huis: "We zijn benaderd door het COA of wij willen meewerken aan tijdelijke noodopvang."

Het gaat om een honderdtal asielzoekers, op twee cruiseschepen op de voormalige scheepswerf in de Dodewaard. De gemeente vraagt Maarten om projectleider te zijn. Hij hoeft geen moment na te denken: "Als zoiets aan je gevraagd wordt, doe je dat gewoon. Ik ben in mijn auto gestapt en ik ben naar het gemeentehuis gereden."

Maarten krijgt met zijn team een vaste werkkamer op het gemeentehuis. De muur van de kamer hangt vol tekeningen en plannen. Zijn werktijden gaan over de kop. Iedere dag is hij om half 9 op het gemeentehuis, 's avonds komt hij om 11 uur thuis. Die 50 of 60 uur per week zullen allemaal voor niets zijn, maar dat weet hij dan nog niet.

In Wageningen luistert wethouder Maud Hulshof ondertussen machteloos naar de verhalen over vluchtelingen die gedwongen buiten slapen in Ter Apel. Het is duidelijk voor haar dat er nu iets moet gebeuren. "Ik vond het bizar. Echt onbegrijpelijk. In zo’n rijk land als Nederland moet je mensen die gevlucht zijn helpen."

Dan meldt het COA zich: of er in de Wageningse haven een boot kan komen. "We hebben gelijk gezegd dat we kijken of het ging. Maar er is heel veel gebeurd voordat die boot er uiteindelijk lag."

Maarten laat in Neder-Betuwe alles vallen om te zorgen dat zijn gemeente onderdak kan bieden. Zijn wekelijkse kaartclub met oud-collega- studenten, vrienden, zijn kookclub. "Je draait op adrenaline. De wekker ging alweer voordat ik uitgeslapen was."

Het is een slopende tijd, en dan komt er een brief. In het deel van de haven waar de cruiseschepen komen, zitten twee bedrijven. Om de veiligheid van de vluchtelingen te garanderen, moeten beide bedrijven tijdelijk stoppen met hun werkzaamheden, maar één bedrijf wil daarvoor een flinke vergoeding van het COA.

"Het was voor ons absoluut noodzakelijk dat er geen werkzaamheden zouden plaatsvinden als er vluchtelingen in de boten op de scheepswerf zouden verblijven, anders was het niet veilig. Maar wij konden als gemeente daar geen afspraken over maken, dat moest het COA doen. En hoe langer dat duurde, hoe groter het obstakel werd."

Wageningen is druk met de voorbereidingen. Hulshof benadrukt dat zo’n boot niet gelijk kan komen. "We hebben nog de juiste vergunning nodig, maar denk ook aan dingen zoals stroom. Het hele stroomnet is overbelast, je kan niet zomaar ergens een stekker erin stoppen. Generatoren zijn een optie, maar zijn milieuvervuilend en maken veel lawaai. Voor vluchtelingen is dat ontzettend vervelend."

De eigenaar wordt ongeduldig. Als de gemeente niet binnen een week de vergunning klaar heeft, gaat het schip naar een andere gemeente. Zo snel schakelen, dat kan niet, zegt Hulshof. Deze boot komt er niet.

In Neder-Betuwe staat Maarten nog steeds langs de zijlijn, te hopen dat het COA eruit komt met de eigenaar. Het COA wil in een laatste poging de eigenaar voor de rechter slepen. Dat gaat voor de gemeente te ver. "Het COA probeerde ons ervan te overtuigen dat de kans groot was dat we de rechtszaak zouden winnen, maar wij hadden geen behoefte aan een politiek-juridisch steekspel."

Na zes weken onderhandelen volgt slecht nieuws. Het COA en het betreffende bedrijf komen er niet uit. Het COA trekt haar verzoek weer in. "Het is vervelend en frustrerend dat we het niet voor elkaar hebben gekregen, maar het lag buiten onze invloed. Het was heel erg voor de vluchtelingen die in een tentje in Ter Apel moesten slapen, in plaats van in fatsoenlijke opvang."

Hulshof hoort via haar man, die vrijwilliger is, schrijnende verhalen van vluchtelingen. "De frustratie is zo groot als het niet lukt om zo’n boot te regelen. Ik heb nachten wakker gelegen. Gaat het ons lukken? Maar zomaar de regels overboord gooien, dat gaat niet. Je kan niet eerst die boot in de haven neerleggen en daarna pas de vergunningen regelen."

Hulshof is geschrokken van de bureaucratische rompslomp, waar ook de asielzoekers doorheen moeten bij aankomst. "Het is vooral een probleem veroorzaakt door processen. De simpelste dingen regelen is al gedoe." Dat kan anders volgens haar.

"Je kunt dat proces makkelijker inrichten. Dan glipt er misschien iemand tussendoor, maar hoe erg is dat ten opzichte van al het leed dat we ze nu aan doen? Mensen kunnen hen dan wel ‘gelukszoekers’ noemen maar wie zoekt nu niet geluk?"

Het duurt 5 maanden voordat er een andere boot in de Wageningse haven ligt. Inmiddels vangt Wageningen meer dan duizend mensen op. De wethouder merkt dat er veel steun komt vanuit de inwoners. Ze heeft begrip voor andere collega-wethouders waar misschien minder steun is voor asielopvang: "Als jij in een gemeente werkt waar veel meer weerstand is, dan moet je wel heel graag willen."

Maarten voelt diepe teleurstelling over de uitkomst, maar hij kijkt er ook positief op terug. "We hebben als team hecht samengewerkt en hebben ons maximaal ingezet, maar helaas is het niet gelukt. Ik zou het zo weer doen." De gemeente vangt samen met andere partijen op dit moment Oekraïense weeskinderen op in een weeshuis.

Verantwoording

Omroep Gelderland wilde inzicht in hoe Gelderse gemeenten hebben geholpen bij de asielcrisis in Ter Apel in de periode augustus 2021 tot oktober 2022. Daarvoor vroegen wij via de Wet Open Overheid documenten op bij alle Gelderse gemeenten.

Van de 51 gemeenten maakten 33 gemeenten meer dan 800 documenten openbaar. Gemeenten die geen documenten openbaar maakten zeiden geen directe verzoeken van het COA te hebben gehad, dat ze geen geschikte locaties hadden of zich te hebben gefocust op het huisvesten van andere doelgroepen zoals Oekraïeners, alleenstaande vreemdelingen of statushouders.

30 gemeenten gingen na de oproep op zoek. In 20 daarvan werden opvanglocaties gerealiseerd. Sommige organiseerden structurele opvang voor meerdere jaren, soms waren het slechts een aantal nachten. In de gemeenten waar het niet lukte, waren vaak te weinig of geen geschikte locaties.