Rijk van Nijmegen / Arnhem en omstreken

Klimaatactivisten kampen met psychische klachten

3 september, 19:00 • 4 minuten leestijd

Geestelijk in de knel na klimaatacties: 'Machteloosheid van een politiecel' © bewerking Omroep Gelderland

NIJMEGEN - Demonstreren voor het klimaat is echt iets van deze tijd. Toch gaat het activisten niet altijd in de koude kleren zitten. Door heftige ervaringen met bijvoorbeeld de politie loopt een deel van hen psychische klachten op. Bij grote acties gaat het volgens actiegroep Extinction Rebellion al snel om vijftien tot twintig personen. Twee van hen meldden zich onlangs bij de Nijmeegse psycholoog Anke Bisschops.

Voor haar pensioen werkte Anke op de Universiteit van Tilburg. Daarnaast heeft ze nog altijd haar eigen praktijk. Een kleine twee jaar geleden werd Anke ook zelf actief bij Extinction Rebellion. Ze was bij de demonstratie op 27 mei, toen de A12 werd geblokkeerd. En elke eerste maandag van de maand doet ze mee aan de die-in voor het Nijmeegse stadhuis. "Dan gaan we daar met een aantal mensen op de grond liggen", zegt ze.

Meedoen aan zo'n actie als op de A12 'is niet niks', ziet Anke. "Dat is door de overheid ook echt als crimineel gedrag bestempeld. Je doet dingen die nóg niet geaccepteerd zijn." De overheid wordt daarbij volgens haar steeds strenger uit angst voor meer ontregelende acties.

Vanwege haar expertise als psycholoog heeft Anke zich binnen Extinction Rebellion aangemeld om hulp te geven aan activisten die geestelijk in de knoop raken. Na de laatste demonstratie meldden zich twee dames bij haar.

Tegen een van hen had de politie gezegd dat haar groep tot wel drie jaar gevangenisstraf kon krijgen voor hun acties. "Dat is heel eng en bedreigend. Iemand met wie zij daar was, heeft drie kleine kindjes. Die was totaal in paniek. Heeft de hele treinreis terug zitten huilen."

Dat het dreigement niet reëel is, snapt Anke ook wel. "Maar het is op dat moment wel de politie die dat tegen jou zegt." Toch is de Nederlandse politie heel goed te vertrouwen, wil zij benadrukken.

Rebellen worden volgens haar goed geïnstrueerd. "Bijvoorbeeld om 'geen commentaar' te zeggen. Maar in de praktijk gaat het toch weer anders. Dan zit je in een kleine kamer met vijf politiemensen die van alles van je willen weten. Dat is een wereld die je nog nooit hebt meegemaakt. Dan weet je niet wat je moet doen en kan het wel eens helemaal verkeerd aflopen. Die machteloosheid ervaren zo alleen in een politiecel, is het aller moeilijkst."

Anke Bisschops © Omroep Gelderland

In wat heftigere gevallen kun je er een posttraumatische stress stoornis (PTSS) aan overhouden, vervolgt Anke. "Doordat het zo blijft hangen, dat je steeds maar weer terugdenkt aan bijvoorbeeld dat moment dat die politiemensen dreigden jou met zijn allen vast te pakken om je te dwingen je vingerafdrukken te geven."

Of het dan niet beter is om gewoon niet aan dat soort acties mee te doen als je de gevolgen ervan niet aankunt? Heel veel demonstranten besluiten ook vooraf al om niet zo ver te gaan om zichzelf op te laten pakken, ziet Anke. "Ikzelf ook. Ik kan dat niet aan. Dat wordt ook heel erg gestimuleerd: doe het alleen als je zeker weet dat je dat aankunt. Maar juist de jonge mensen weten vaak helemaal niet zo goed wat ze wel en niet aankunnen."

Wat er dan in feite met zo iemand gebeurt, is dat 'je hoofd bezet is door die ervaringen', legt Anke uit. "Je bent voortdurend alert voor gevaar. Die alarmtoestand blijft aanstaan. Alles kan dan tot een schrikreactie leiden."

Anders zou je maar verharden en alle empathie verliezen. En dat is precies wat deze mensen wel hebben.

psycholoog en activist Anke Bisschops

Na afloop van demonstraties zijn er altijd verwerkingsbijeenkomsten, weet Anke. Voor sommigen is dat onvoldoende. EMDR-therapie is dan de beste behandeling tegen PTSS-gerelateerde klachten. "Gebeurtenissen die je nog niet hebt verwerkt, kun je daarbij alsnog verwerken. Na die verwerking blijft het misschien nog wel een litteken, maar geen bloedende wond meer." Na een paar sessies kan het volgens haar alweer 'leefbaar' worden.

Al met al is dat een goed georganiseerd vangnet voor de activisten, vindt Anke. "Toen we in mijn jeugd demonstreerden tegen de woningnood en Vietnamoorlog, was de sfeer veel grimmiger." De jeugd is tegenwoordig wel gevoeliger, ervaart zij. "Maar dat is alleen maar goed. Anders zou je maar verharden en alle empathie verliezen. En dat is precies wat deze mensen wel hebben."

GZ-psycholoog en lid van de werkgroep psychotrauma van het Nederlands Instituut van Psychologen Iddo Post geeft aan dat het oplopen van een trauma door ervaringen zoals de klimaatdemonstranten meemaken, zeker mogelijk is. "Wat voor iemand traumatisch is, kan per mens verschillen."

Wel waarschuwt Post ervoor dat er daarbij soms wat te snel over PTSS wordt gesproken. Voorwaarden om aan die definitie te voldoen zijn namelijk onder meer dat je bent blootgesteld aan feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld. "De term PTSS wordt vaak in de mond genomen, terwijl die niet is vastgesteld door een bevoegd persoon."

Dat neemt volgens Post niet weg dat iemand ontzettend veel last kan hebben van zijn trauma. "Dat is echt een psychische verwonding." Ook kan het volgens hem zo zijn dat er daarbij kenmerken optreden die je ook bij PTSS ziet, zoals de door Bisschops omschreven 'hyperalertheid'. "Los van welk label je het geeft, is het voornaamste dat iemand gewoon hulp en behandeling krijgt als diegene daar last van heeft."

Klimaatdemonstranten die last hebben van een trauma, is Post zelf in zijn praktijk nog niet tegengekomen. "Wel iemand die een stoornis ontwikkelde omdat diegene een paniekaanval kreeg door opgesloten te zitten in een politiecel."

Reactie politie

De politie geeft aan dat het natuurlijk moeilijk te achterhalen is of de geschetste casussen ook daadwerkelijk op die manier hebben plaatsgevonden. Waar het gaat om het voorbeeld van de vijf politiemensen in een kamer met een arrestant die 'van alles willen weten', hoopt de woordvoerder dat het niet zo is gegaan. "Het is nooit de bedoeling om iemand op die manier de intimideren."

Dat een agent een demonstrant wijst op een mogelijke straf die ergens op staat, kan zij zich wel voorstellen. "Je staat ergens en je weet dat dat niet mag. Dan kan een agent je erop wijzen wat de gevolgen zijn. Dat kan misschien heftig overkomen, maar kan ook informerend bedoeld zijn."

En ook in situaties waarin je verplicht bent om je vingerafdrukken te geven en je weigert dat, zal dat volgens de politiewoordvoerder uiteindelijk wel met enige dwang moeten.