Arnhem en omstreken

Ben je hoogbegaafd? Zo wordt dat onderzocht

Arts en psycholoog Noks Nauta.
Arts en psycholoog Noks Nauta. © Gijs de Kruijf
ARNHEM - "Er zijn veel meer mensen die niet van zichzelf weten dat ze hoogbegaafd zijn, dan mensen die dat wel weten", schat hoogbegaafdenexpert Noks Nauta. En als je er prima mee functioneert, is het volgens haar ook wat minder belangrijk om dat te onderzoeken. Maar voor de groep die problemen ondervindt, kan zelfkennis enorm helpen. Maar wat zijn nu de signalen die daarop wijzen? En hoe bepaal je of je hoogbegaafd bent?
Als je kijkt naar wat er wordt geschreven over hoogbegaafdheid, dan gaat het vaak over de last ervan en de moeilijkheden die mensen erdoor ervaren, ziet Nauta. Zij is arts (niet praktiserend), psycholoog en ere-bestuurslid van het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen uit Ede.
"Of het gaat juist over een soort wonderkinderen die fantastisch presteren. Door die twee uitersten is het moeilijk om de nuance te zien. Want eigenlijk is hoogbegaafdheid een set van hele mooie eigenschappen. Daar kun je mooie dingen mee doen en heel gelukkig mee zijn. In die gevallen hoef je het er ook eigenlijk helemaal niet over te hebben."

'Statistisch extreem anders'

"Hoogbegaafdheid kun je zien als een beschrijving van mensen met een hoge intelligentie", legt zij uit. "Dat is het harde en meetbare onderdeel." Als grens wordt daarvoor over het algemeen een minimum IQ-score van 130 genomen. "Die groep mensen is statistisch gezien extreem anders dan de rest." En wat intelligentie nu eigenlijk is? "Dat is simpel gezegd het vermogen om te leren, te redeneren en complexe ideeën aan te kunnen."
Daarnaast zijn er beschrijvende kenmerken van hoogbegaafdheid. "Maar hoogbegaafden zijn onderling allemaal weer verschillend. We hebben ook allemaal een persoonlijkheid, omgeving waar we in opgroeien en meer of minder aanpassingsvermogen. Al die aspecten hebben een interactie met je hoogbegaafdheid."

'Alle zintuigen op scherp'

Hoogbegaafden hebben vaak een 'enorm scherp observatievermogen'. "Ze zien, horen en voelen alles. Alle zintuigen staan op scherp. Daar hebben ze dan ook weer allerlei gedachten bij."
Hoogbegaafden zijn hele autonome mensen die alles zelf willen bepalen en enorm nieuwsgierig zijn, vervolgt Nauta. "Bij kinderen kun je bijvoorbeeld herkennen dat ze meteen zelf willen eten, overal bovenop zitten en alles willen weten." Zo is haar eigen kleindochter van vijf jaar bezig met de evolutietheorie. "De meeste kinderen op de kleuterschool hebben die vragen niet."
Een intelligentietest is het enige meetinstrument bij hoogbegaafdheid.
Een intelligentietest is het enige meetinstrument bij hoogbegaafdheid. © Ben Mullins - Unsplash
Vanuit dat denken ontstaat vaak een enorme gedrevenheid in wat hoogbegaafden allemaal willen doen, stelt Nauta. "Ze willen iets scheppen of maken. Dat kan een tekening of constructie, maar ook een idee zijn." Verder zijn hoogbegaafden complex, intens, creatief en snel, toont Nauta in de modellen.

'Mist een stuk van jezelf'

Weten dat je hoogbegaafd bent, kan helpen om jezelf beter te leren kennen, constateert Nauta. "Ook al gaat het verder goed met je, je bent toch anders. Je observeert en denkt snel en herkent patronen. Het is fijn om dat te weten, omdat die mensen vaak hun hele leven hebben gedacht: dat ziet toch iedereen?" Het risico is dat hoogbegaafden zich aan gaan passen. "Dan ga je meedoen met alle mensen die niet zo intelligent zijn. Daardoor mis je een stuk van jezelf."
Hoogbegaafden die zichzelf leren begrijpen, worden over het algemeen minder boos en somber, ziet Nauta. "Ze snappen wat er gebeurt. Dat jouw baas en collega's misschien wel heel langzaam gaan, maar dat dat komt omdat jij zo snel bent. Dat geeft wat relativering."
Natuurlijk zijn er ook mensen die blijven hangen in boosheid of slachtoffergedrag, erkent Nauta. "Maar je ziet ook dat mensen ineens een opleiding gaan volgen of een boek gaan schrijven, omdat ze veel meer blijken te kunnen dan ze zelf ooit hebben gedacht."
Je kunt je kind niet helpen als je dat zelf nog niet hebt verwerkt
Noks Nauta
Ouders die zich zorgen maken over mogelijke hoogbegaafdheid bij hun kind, adviseert Nauta om eerst eens naar zichzelf te kijken. "Intelligentie heeft natuurlijk een sterke erfelijke component. Het komt heel vaak in de familie voor. Het is belangrijk dat de ouder ook op een positieve manier met de eigen hoge intelligentie omgaat. Sommige ouders zien dingen bij hun kind die ze zelf op een negatieve manier hebben ervaren. Die projecteren hun eigen narigheid op hun kind. Een kind voelt dat aan. Je kunt je kind niet helpen als je dat zelf nog niet hebt verwerkt."

De zeven vragen

Mocht je twijfelen of het nuttig is om hoogbegaafdheid eens bij jezelf te onderzoeken, is het volgens Nauta goed te bedenken of de volgende vragen bij je spelen: Waarom voel ik mij zo anders? Waarom hebben anderen kritiek op mij? Waarom ben ik zo eenzaam? Waarom worden mijn ideeën niet begrepen? Waarom heb ik geen opleiding afgemaakt, terwijl ik dat wel zou kunnen? Waarom heb ik zo vaak conflicten? Waarom heb ik nergens zin in? "Dat zijn de zeven vragen die we ontzettend vaak horen bij mensen die naar hun hoogbegaafdheid op zoek gaan."
Maar het is en blijft geen harde wetenschap, nuanceert Nauta. "Het enige meetbare dat we hebben, is die intelligentietest."
Omroep Gelderland publiceerde de afgelopen jaren verschillende artikelen rondom hoogbegaafdenproblematiek. Onder meer over de 7-jarige hoogbegaafde Duane uit Arnhem die compleet vastloopt in het onderwijs. En recent nog over Arthur uit Zoelen en de Edese Natasja, die pas op late leeftijd hun hoogbegaafdheid ontdekten. Het dossier leidde tot verschillende debatten in de Arnhemse gemeenteraad, waarna wethouder Nermina Kundic de opdracht kreeg een plan te maken voor passend onderwijs voor hoogbegaafden.