Arnhem en omstreken / Rijk van Nijmegen

Alaaf! Alles wat je wilde weten over carnaval

In Puiflijk was zaterdag al een optocht
In Puiflijk was zaterdag al een optocht © Persbureau Heitink
ARNHEM - Carnaval barst los, maar niet overal in onze provincie wordt het feest gevierd. En waar het wél gevierd wordt, zijn er talloze gebruiken. Hoe zit dat?
Carnaval is van oorsprong een driedaags katholiek feest voor het volk. Het wordt gevierd voor de vastentijd ingaat, om nog een keer flink te genieten voor het veertig dagen niet meer mag, tot Pasen. Carnaval wordt dan ook afgesloten met Aswoensdag, waarin vierders een askruisje kunnen halen in de kerk en de vrome periode begint.
Maar zo'n uitbundig feest past niet binnen de protestantse kerk. In de zestiende eeuw ontstaat deze kerkrichting, als afzetting tegen de grote katholieke kerk. En daar horen grote feesten zoals carnaval niet bij. Daarom wordt het op veel plekken vanaf die eeuw niet meer gevierd. De scheidslijn ligt op veel plekken 'bij de grote rivieren', waardoor in provincies als Brabant en Limburg die katholiek blijven het feest groots blijft, maar het in Gelderland op veel plekken niet meer past.

Andere naam voor plaatsen

Waar wel carnaval gevierd wordt, is het motto: iedereen is gelijk, behalve de Prins en zijn Raad van Elf. En begint het afzetten tegen het 'normale' dagelijkse leven. Daarom verkleden mensen zich tijdens carnaval, om het gevoel van gelijkheid te vergroten.
Ook krijgen veel plekken na de symbolische sleuteloverdracht van de burgemeester aan de Prins een nieuwe naam. Denk aan Knotsenburg (Nijmegen), het Bokkenrijk (Druten) of Grolle (Groenlo). Hiermee wordt duidelijk gemaakt dat de gewone regels niet meer gelden.
Op de meeste plaatsen vind je nog de katholieke wortels terug. Bijvoorbeeld met carnavalsmissen in de kerk, op zondag.

Tonpraoten en optochten

De Prins mag dan wel bovenaan staan, maar alle anderen zijn tijdens carnaval niet veilig. Op sommige plekken is het 'tonpraoten' populair om iedereen de hak te nemen. Daarbij gaat een spreker letterlijk in een ton staan om vervolgens een monoloog te houden, waarin grappen gemaakt kunnen worden over iedereen uit het dorp.
Een andere manier om af te zetten tegen de elite of in te springen op actuele gebeurtenissen, is met de carnavalsoptocht. Voor veel verenigingen is dit hét moment om hun wagen te voorzien van spannende teksten en bijzondere creaties. Met een knipoog naar het afgelopen jaar of de komende tijd.

Alaaf

Tot slot nog dé begroeting tijdens carnaval: Alaaf! Met de vingertoppen van je rechterhand beweeg je naar je linkerslaap terwijl je dit woord uitspreekt, soms drie keer achter elkaar. Het is niet geheel duidelijk waarom deze begroeting gebruikt wordt. Een belangrijke theorie is dat het uit het Keulse carnaval komt. Het Duitse 'all ab' zou 'alles aan de kant, alles uit de weg' betekenen en dus erg passend zijn.
Een andere uitleg is het carnavals- (en gekken)-getal elf. Het klinkt niet als een verre sprong: van elf naar alaaf. Maar volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands is deze theorie niet waarschijnlijk, maar eerder een verklaring 'achteraf'.