Stedendriehoek

Slachtoffers ontruiming Apeldoornsche Bosch hoger dan gedacht

Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven bij het herdenkingsmonument Apeldoornsche Bosch
Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven bij het herdenkingsmonument Apeldoornsche Bosch © Omroep Gelderland
APELDOORN - In het holst van de nacht werden ze wreed uit bed gelicht, in vrachtwagens geduwd en vanaf station Apeldoorn in veewagons rechtstreeks naar Auschwitz getransporteerd. Jarenlang werd uitgegaan van een lijst met ruim 1300 dodelijke slachtoffers. Maar tachtig jaar na de brute ontruiming van de Joods psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch, blijkt dat dat aantal veel hoger ligt: “We schatten 1600 dodelijke slachtoffers”.
Lang waanden patiënten en personeel van Het Apeldoornsche Bosch zich veilig voor de Duitse bezetter. 'De Jodenhemel' werd de psychiatrische instelling tijdens de oorlog genoemd. “De gedachte was: we zitten afgelegen in een bos en zijn voor de Duitsers volstrekt onbelangrijk. Sterker nog: er zitten hier mensen met allerlei psychiatrische stoornissen. Wat zouden ze daarmee moeten? We zullen hier wel veilig zitten”, vertelt Johan Kruithof van stichting Het Apeldoornsche Bosch.
Die veiligheid werd sterk onderschat. In de nacht van 21 op 22 januari 1943 werd de instelling ontruimd. Een tragische nacht waar totale paniek aan vooraf ging, toen op het terrein doorschemerde dat de nazi's eraan kwamen. “Met name onder het verplegend personeel.”

Ingewikkeld dilemma

“Die stonden voor een dilemma: blijf ik bij m'n cliënt en zorg ik voor m'n patiënten, of kies ik voor mijn eigen leven en vlucht ik?”, aldus Kruithof die beide keuzes zegt te begrijpen. “Dat moet ongelofelijk ingewikkeld zijn geweest.”
Bij aankomst in Auschwitz werden de patiënten direct vermoord. Een transportlijst is door de Duitsers niet bijgehouden. Daardoor ging men aanvankelijk uit van een lijst van 1378 dodelijke slachtoffers. Die is samengesteld met behulp van bijvoorbeeld archieven in Kamp Westerbork. Maar die lijst was niet compleet.

Onderzoek

Dankzij onderzoekers John Stienen en Lucie Beaufort staat de teller nu op 1412. Drie jaar lang speurden ze intensief door allerlei archieven. Een monsterklus, want elke naam is nagetrokken: “Tot wel duizend uur per persoon”, zegt Stienen, die deze klus vrijwillig klaart. “We zijn het ze verplicht. Het kan niet zo zijn dat we na tachtig jaar nog steeds niet weten wie de slachtoffers zijn.”
Vandaag werd er stilgestaan bij de slachtoffers tijdens de 80-jarige herdenking Apeldoornsche Bosch. In het bijzijn van prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven werden onder meer kransen gelegd bij het monument in het Prinsenpark. Ook werden de namen van alle 1412 slachtoffers voorgelezen.
Op de lijst staan ook namen van twee personen die op de dag van de ontruiming suïcide pleegden. En van drie patiënten die op 22 januari dood zijn aangetroffen op het terrein. Ook personeelsleden die met een tweede en derde transport naar Kamp Westerbork zijn vervoerd, en vijf baby's van personeelsleden die in Westerbork zijn geboren, staan op de lijst.
Het speurwerk is nog niet klaar. Kruithof schat dat de lijst uiteindelijk zo'n 1600 namen bevat. Hij benadrukt waarom het belangrijk is om de lijst zo compleet mogelijk te krijgen: “Er is een Joods gezegde: 'pas als je naam is vergeten, ben jij vergeten'. Zonder naam, geen mens. Een zonder mens, geen naam.”
Kijk hier naar de video:
Slachtoffers ontruiming Apeldoornsche Bosch hoger dan gedacht
Het Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch wordt uitgebreid. Dankzij enkele Apeldoornse ondernemers, lokale en provinciale overheid, fondsen en het bedrijfsleven is er genoeg geld bij elkaar gehaald om het vernieuwde centrum in 2024 te openen. Burgemeester Ton Heerts: “Het is mijn wens dat alle Apeldoornse kinderen en jongeren minstens één keer, maar liefst nog vaker, in het Apeldoornsche Bosch komen. Dat ze leren dat elk mensenleven waardevol is. Dat elk mens een uniek verhaal te vertellen heeft. Dat elk mensenleven bescherming verdient. Ook nu”.