Stikstof-jaaroverzicht: wat gebeurde er allemaal in 2022?

Even vooraf: Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is al sinds 2019 bezig met de aanpak van de stikstofuitstoot. In dat jaar legde de Raad van State een bom onder het stikstofbeleid. Die uitspraak zorgde er onder meer voor dat boerenbedrijven, die alleen een melding deden van hun kleinschalige stikstofactiviteiten, illegaal zijn. Deze zogenoemde PAS-melders hebben een vergunning nodig, maar die kan niet worden gegeven omdat er geen stikstofruimte is.

In dat jaar wordt in Den Haag snel duidelijk dat er wat aan de stikstofuitstoot moet gebeuren, ook omdat de natuur ernstig onder druk staat. Johan Remkes schrijft een rapport met als titel: 'Niet alles kan'. Daarin presenteert hij stappen waarmee de stikstofuitstoot snel kan worden teruggebracht. Na een aantal tussenstappen treedt op 1 juli 2021 de stikstofwet in werking. In die wet staat onder meer dat er in 2030 de helft minder stikstofuitstoot moet zijn. Ook presenteert het kabinet de bouwvrijstelling: voor eenmalige activiteiten in de bouw hoeft geen stikstofvergunning te worden aangevraagd. Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor de bouw.

Dan is het 2022. Tegen de zomer wordt bekend dat de nieuwe stikstofminister Christianne van der Wal (oud-wethouder in Harderwijk en voormalig provinciebestuurder) met een plan komt om de stikstofuitstoot in de agrarische sector snel terug te dringen. Het plan wordt gepresenteerd op 10 juni, maar in de week daarvoor lekt - zoals gebruikelijk - al het een en ander uit. Gelderse boeren moeten gezamenlijk 42 procent minder stikstof uitstoten. In de Gelderse Vallei moet de uitstoot zelfs met bijna 60 procent naar beneden en voor boeren in en rond natuurgebieden geldt een percentage van meer dan 90 procent. Boerenbedrijven kunnen de doelen halen door te verplaatsen, innoveren of te stoppen, desnoods gedwongen. De percentages die bij de plannen horen, zijn te bekijken op een kaartje. Een perspectiefbrief voor de boeren, die toenmalig minister Staghouwer zou presenteren, komt niet.

Tegelijktijdig met het presenteren van de plannen ontstaat er onrust. Boeren proberen op het kaartje te zien of hun boerderij onder de voorgestelde regels van de minister valt, maar dat is lastig. De Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) noemt de plannen die dag een 'onrealistische kaalslag'. Ook de provincie Gelderland, die de plannen moet uitvoeren, is niet enthousiast. Provinciebestuurder Peter Drenth zegt dat natuurherstel in Gelderland op een andere manier bereikt kan worden. Stikstofstrijder Johan Vollenbroek uit Nijmegen uit ook kritiek, volgens hem gaan de plannen niet ver genoeg om de natuur te verbeteren.

Een aantal boeren houdt het die dag niet bij woorden, maar ook bij daden. 's Avonds halen agrariërs namelijk verhaal bij minister Van der Wal. Voor haar huis in Hierden gaat ze met hen in gesprek. Op de protesteerders komt veel kritiek. Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB) keurt het protest bij Van der Wal af. "Stop daar mee. Je zoekt mensen niet thuis op. Hoe boos je ook bent", twitterde ze.

Er volgen meer acties. In de Achterhoek leggen boeren het treinverkeer plat door een spoorweg te blokkeren. De Gelderse tak van de ChristenUnie en het CDA zijn in shock over de plannen. "Ik was er stil van", reageerde CDA'er Daisy Vliegenthart. Ze viel vooral over de focus van de plannen: gericht op de agrariërs. "Je wordt geconfronteerd met kaartjes en percentages die gemeenschappen ontwortelen. Het lijkt wel of ze vergeten zijn naar andere sectoren te kijken", meldde Dirk Vreugdenhil van de ChristenUnie.

Op de achtergrond zijn boerenorganisaties zich ondertussen aan het verenigen. Ze vinden dat er een landelijke actiedag moet komen. "Een groot en vriendelijk protest", zegt hoofdorganisator Jeroen van Maanen van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond. In de aanloop naar het protest wordt duidelijk dat het plaatsvindt in Stroe, midden in de Gelderse Vallei. "Daar hakken de plannen er het diepst in." Boer Gert-Jan Brouwer stelt zijn terrein beschikbaar voor het protest.

In Stroe zijn op 22 juni naar schatting zo'n 30.000 actievoerders, maar over het exacte aantal lopen de meningen uiteen. Boze boeren komen met 20.000 tractoren naar het dorp toe, wat ervoor zorgt dat een enorm verkeerinfarct ontstaat in de regio. Niet alleen op provinciale- en lokale wegen, maar ook op de snelweg, waar boeren ook op rijden.

Het protest is gemoedelijk, precies zoals de bedoeling was. Er heerst een soort festival-sfeer, maar wel met een ernstige ondertoon. De agrarische sector maakt duidelijk dat het zo niet langer kan en dat ze het beleid van de overheid niet willen uitvoeren.

Ook de gemeente Barneveld kijkt positief terug op het protest, maar bij een volgende keer wil burgemeester Jan Luteijn de tractoren weren. Hij vraagt zich hardop af: "Kunnen we zo'n evenement met zoveel tractoren die toch de snelweg op gaan, wel nog een keer houden? Of moeten we toch zeggen: demonstreren prima, maar met de tractoren zouden we toch iets anders moeten?"

De actiedag in Stroe zet aanvankelijk weinig zoden aan de dijk. Het kabinet zegt de boeren gehoord te hebben, maar verandert niets aan de plannen. Er volgt een zomer met meer boerenacties, zoals het blokkeren van snelwegen, het in de brand steken van hooibalen en het vernielen van een natuurgebied in de buurt van Stroe. Boze boeren gaan wederom thuis langs bij minister Van der Wal en overal in onze provincie verschijnen blauw-wit-rode vlaggen. De Nederlandse driekleur op z'n kop, als teken van protest.

Ook distributiecentra van supermarkten moeten het ontgelden. Boeren vinden dat supermarkten een eerlijke prijs moeten betalen voor agrarische producten. Onder meer het distributiecentrum van de Albert Heijn in Geldermalsen zit een dag dicht. De blokkade van het centrale magazijn van supermarkt Boni in Nijkerk duurt zelfs twee dagen. De gemeente durft niet eerder in te grijpen omdat er naast boeren ook veel anti-overheidsdemonstranten aanwezig zijn.

Het kabinet ziet in dat het zo niet langer kan en er komt een bemiddelaar om te onderhandelen tussen de regering en de agrarische sector. Johan Remkes wordt weer van stal gehaald en mag die brug proberen te slaan. Aanvankelijk zijn de agrariërs tegen, omdat Remkes ook de man is die huidige stikstofbeleid deels heeft vormgegeven, maar uiteindelijk volgt er een reeks van gesprekken.

In de zomer wordt alsmaar duidelijker dat er echt wat moet veranderen om de Gelderse en Nederlandse natuur in stand te houden. Het overschot aan stikstof zorgt ervoor dat de biodiversiteit steeds kleiner wordt. Op de Veluwe is het stikstofprobleem volgens onderzoekers groter dan gedacht. Voor de oplossing moet niet alleen naar boeren worden gekeken, maar ook naar de industrie. Grote Gelderse uitstoters, zoals papierfabriek Parenco in Renkum en afvalverwerker AVR in Duiven, moeten hun uitstoot ook terugdringen. De boeren vinden hierin een medestander in natuurorganisaties.

Begin oktober presenteert stikstofbemiddelaar Johan Remkes zijn langverwachte rapport. De belangrijkste stap die hij wil zetten, is dat het kabinet binnen een jaar vijfhonderd tot zeshonderd grote uitstoters in de buurt van natuurgebieden, oftewel piekbelasters, uit moet kopen. Waar het kan vrijwillig. Remkes blijft er ook bij dat het belangrijk is om voor 2030 de helft van de stikstofuitstoot terug te brengen.

Het kabinet omarmt Remkes' idee, maar nog steeds blijft er veel onduidelijk, vindt ook de agrarische sector. Want wie zijn de piekbelasters precies? En gedwongen uitkoop: daar willen de boeren helemaal niet over praten. Het kabinet gaat werken aan een plan om alles vorm te geven.

Dan is het begin november en zet de Raad van State, niet onverwacht, een streep door de bouwvrijstelling, een idee uit de stikstofwet om ervoor te zorgen dat de bouw 'gewoon' door kon gaan. Aannemers en projectontwikkelaars hoefden tot dat moment geen stikstofvergunning aan te vragen voor bouwprojecten. Maar dat de bouw dat niet hoeft, klopt juridisch niet. Het besluit zorgt ervoor dat de bouwwereld op slot komt te staan, omdat nu vooraf berekend moet worden hoeveel stikstof van bouwprojecten in de natuur terecht komt. Dat is ingewikkeld en er zijn niet veel berekenaars.

De provincie Gelderland wordt inmiddels bozer en bozer op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Die organisatie is op zoek naar stikstofruimte om de verbreding van snelweg A27 bij Utrecht mogelijk te maken en koopt daarvoor Gelderse boeren op. De provincie wil niet hebben dat stikstofruimte uit Gelderland naar een project van Rijkswaterstaat gaat. Liever zet provinciebestuurder Peter Drenth de ruimte die vrijkomt in om de PAS-melders te legaliseren. Er gaat een gepeperd signaal vanuit Arnhem naar Den Haag toe.

Eind november vindt de voorlopig laatste stap in het stikstofdossier plaats. Minister Van der Wal presenteert haar (nieuwe) plannen om de stikstofcrisis uit te komen. Veel nieuws staat er niet in, maar de focus op piekbelasters blijft. Het kabinet wil dat piekbelasters zich aanmelden voor een vrijwillige stoppersregeling. Boeren kunnen dan zo'n 120 procent van de waarde van hun bedrijf krijgen. De regeling is niet vrijblijvend: piekbelasters die doorgaan, krijgen te maken met strengere regelgeving. En mocht blijken dat niet genoeg boeren zich aanmelden voor de regeling, dan moet het kabinet gedwongen bedrijven uitkopen. Ook voor boeren die géén piekbelaster zijn, maar wel willen stoppen, komt er een regeling.

Daarnaast presenteert het kabinet perspectief voor de boeren. Zo komt er een landbouwakkoord waarmee boeren tot 2040 kunnen werken aan groenere landbouw. Het kabinet trekt daarvoor meer dan 200 miljoen euro uit.

In de plannen van Van der Wal is er ook aandacht voor de industrie. Die sector moet ook inleveren om bij te dragen aan de oplossing voor het stikstofprobleem. Hoe dat er precies uit komt te zien, wordt pas in januari bekend. Net als de voorwaarden voor de stoppersregeling voor boeren. Natuurorganisaties kunnen niet wachten: volgens hen begint de tijd echt te dringen om wat aan de staat van de natuur te doen.