Arnhem en omstreken / Liemers

Het ‘Gelderse vaderland’ werd al heel vroeg beschreven

Gelderse draak op de kroniek van Erkelenz
Gelderse draak op de kroniek van Erkelenz © Omroep Gelderland
ARNHEM - De vierdelige reeks Verhaal van Gelderland staat in een lange traditie van kronieken die het verleden van Gelderland beschrijven. De eerste keer dat een schrijver probeerde om Gelderse geschiedenis op een rijtje te zetten, was rond 1460. Het ging toen nog om een bescheiden bijdrage van enkele pagina’s. Daarna volgden omvangrijkere initiatieven die uiteindelijk resulteerden in het meest recente Verhaal van Gelderland.
Het oudste geschiedenisboek van Gelderland wordt bewaard op kasteel Huis Bergh in ’s-Heerenberg. Waarschijnlijk is het in opdracht gemaakt van een vroegere kasteelbewoner. In ieder geval was graaf Oswald van den Bergh de eerste bezitter van het kroniekenhandschrift. Het bevat een bundeling van verschillende middeleeuwse kronieken uit de buurlanden van het voormalige hertogdom Gelre. Uiteindelijk vindt de lezer een tekening met de Gelderse hertog, zijn wapenschild en zijn twee belangrijke kastelen: Rosendael en de Valkhofburcht in Nijmegen. Het is de eerste pagina van een summier overzicht van gebeurtenissen uit de Gelderse geschiedenis tussen 1230 en 1450.
Gelderse kroniek in Berghs handschrift
Gelderse kroniek in Berghs handschrift © Kasteel Huis Bergh

Draak die Gelre, Gelre brult

Een paar jaar later doet Willem van Berchen uit Nijmegen de eerste serieuze poging om de geschiedenis van Gelre te beschrijven. Het resultaat is een omvangrijk boekwerk dat rond 1480 wordt afgerond. Hierin vinden we voor het eerst het verhaal over de ontstaansmythe van Gelderland met de draak die Gelre, Gelre brulde. Hoogleraar oudere Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen Johan Oosterman deed onderzoek naar de eerste pogingen tot Gelderse geschiedschrijving. “Op het moment dat het Berghse kroniekenhandschrift ontstaat en Willem van Berchen aan het werk gaat, verkeert het hertogdom Gelre in een hevige binnenlandse strijd tussen de hertog en zijn zoon. Tegelijkertijd doen buitenlandse vorsten pogingen om Gelre te veroveren. In tijden van crises gaan mensen op zoek naar hun geschiedenis.”

Patria Gelria

Ook als het hertogdom Gelre zijn zelfstandigheid verliest, blijven schrijvers zich verdiepen in de Gelderse geschiedenis. Erfgoedcentrum Rozet in Arnhem bezit een piepklein kroniekje met een overzicht van Gelderse vorsten. Waarschijnlijk werd het gebruikt op scholen. In het stadje Erkelenz, in het uiterste zuidoosten van het hertogdom Gelre, verscheen in 1560 een stadskroniek die begint met de geschiedenis van de ‘patria Gelria’, het Gelderse vaderland.
Titelpagina Gelderse kroniek voor scholieren
Titelpagina Gelderse kroniek voor scholieren © Erfgoedcentrum Rozet

Universiteit van Harderwijk

Johannes Pontanus was de eerste wetenschapper die een uitgebreide studie deed naar de Gelderse geschiedenis. Hij was verbonden aan een voorloper van de universiteit in Harderwijk. Arend van Slichtenhorst uit Nijkerk vertaalde het geschiedenisboek van zijn leermeester Pontanus naar het Nederlands en vulde het aan met nieuw archiefonderzoek. In 1653 zag de titel XIV boeken van de Geldersse geschiedenissen van 't begin af vervolghd tot aen de afzweeringh des konincx van Spanien, waervan 't eerste deel verhandeld de landbeschrijvingh, getrocken meerendeels uyt de Latynsse werken van den heer Joh. Isacus Pontanus; doch doorgaens veranderd, verbeterd, ende met meer dan driehonderd nieuwe hoofd-stucken, en andere noodelijke bijvoegsels allesins vergroot het levenslicht.

Ridders van Gelre

De Ridders van Gelre zetten het jongste en het oudste Verhaal van Gelderland vanavond bij elkaar in een nieuwe aflevering van hun geschiedenisprogramma bij Omroep Gelderland. De uitzending is vanaf 17.15 uur te zien en wordt ieder uur herhaald.
Ridders van Gelre - Op zoek in Achterhoek en Liemers
Ridders van Gelre is het geschiedenisplatform van Omroep Gelderland. We brengen het laatste nieuws over de Gelderse historie en organiseren elke zaterdagochtend een exclusieve rondleiding voor onze volgers op bijzondere locaties. En heb je het stripboek Ridders van Gelre en Ons Verloren Hertogdom al in de boekenkast? Volg ons op: Facebook, Instagram, Twitter, Televisie, Radio, YouTube en Web.