Leuk zo'n eeuwenoude sauna, maar hoe zag Gelderland er 3600 jaar geleden eigenlijk uit?

Allereerst de term bronstijd. In ons land begon de bronstijd circa 2000 jaar voor het begin van de jaartelling. "Mensen gingen voor het eerst brons gebruiken, een mengeling van koper en tin", legt David Fontijn in Ridders van Gelre uit. Fontijn is als archeoloog verbonden aan de Universiteit van Leiden en prehistoriedeskundige. "Koper en tin kwamen hier in de verste verte niet voor. Mensen moesten ver reizen om dat hier te krijgen."

Fontijn: "De mensen die er woonden, waren boeren, die hadden schapen. Ze begroeven hun doden op grafheuvels." Zo weten we dat Veluwe de schatkamer is wat betreft grafheuvels. "Grafheuvels op de Veluwe zijn meer dan 4000 jaar oud", aldus Fontijn.

De Veluwe was een belangrijke plek in de prehistorie van Europa, aldus de archeoloog. "De mensen hier hadden contact met nederzettingen heel ver weg, Engeland of Denemarken. Er waren allerlei handelsrelaties. Een van de belangrijkste vormen was de handel in metaal."

Onze voorouders op de Veluwe bezaten door handel dus brons en ze konden het ook bewerken. Ze maakten er dolken, priemen en bijlen van.

Gelderland in de prehistorie kenmerkte zich door tal van grafheuvels. In ons land zijn er zo'n drieduizend bekend, de meeste op de Veluwe. In die grafheuvels doken voorwerpen op. "We vonden ze onder meer in Garderen en Putten", zegt archeoloog Fontijn.

"Zo'n 1500 jaar lang hebben mensen in de grafheuvels steeds doden bijgezet. En ze liggen er nog steeds. En dankzij de elementen die we vinden, kunnen we greep krijgen op wie we zijn en waar we vandaan komen. Maar er moet nog veel onderzoek naar worden gedaan. We hebben heel veel puzzelstukjes bij elkaar en er is nog veel dat we nog helemaal niet weten."

Maar ook menselijke resten werden gevonden. Voor een van de oudste Gelderlanders moeten we naar Het Pakhuis, het museum in Ermelo. Daar liggen de laatste resten van Jantje van Speuld, een lijksilhouet. Dat is een verkleuring in het zand, maar in het geval van Jantje werden ook botfragmenten gevonden. Met de kennis van nu zouden we Jantje een tiener genoemd hebben. Ze is gevonden in een grafheuvel op het Speulderveld in Ermelo, in 1952.

Behalve grafheuvels is Gelderland ook bekend om de stuwwallen, opgestuwde afzettingen van zand en grind. Maar hoe ontstonden die dan? Door ijs, vertelt geoloog Frank Wesselingh van Naturalis in Leiden en expert op het gebied van het ontstaan van Nederland in Ridders van Gelre.

Vanuit Scandinavië rukken in de ijstijd de gletsjers op naar het zuiden. Door de zanderige ondergrond mindert de gletsjer vaart en graaft die zich in. Het ijs duwt bevroren land opzij en voor zich uit en stuwt dat op tot hoge heuvels. In Gelderland bereiken de gletsjers bij Nijmegen het zuidelijkste punt.

Wesselingh: "IJs is een bulldozer en heeft ervoor gezorgd dat het land opgestuwd is en allerlei bergen heeft gevormd. Dat heeft honderden, een paar duizend jaar, geduurd. Die gletsjers waren heel groot en dik. Dit gebeurde 150.000 jaar geleden. Het was een heel sterke ijstijd, het was ontzettend koud."

En toen het ijs smolt bleven hier prachtige heuvels over. Wesselingh: "Die heeft de Randstad ook wel, maar daar liggen ze op vijftig meter diepte."

De heuvels en stuwwallen die Gelderland rijk is grenzen niet aan elkaar. Hoe komt dat? "Stromend water, de rivieren", zegt Wesselingh. "Zoals de Rijn. Die heeft in de stuwwal een gaatje gevonden en dat heeft de Rijn sinds die tijd alleen maar uitgeslepen. De Rijn boog eerst naar het noorden en daarna naar het westen af. De stuwwallen in het Montferland en Rijk van Nijmegen zaten aan elkaar vast en de Rijn brak ze doormidden."

Zie ook: