Deze drie vrouwen trokken aan de bel, maar ze kunnen het niet meer navertellen

Het ‘coronajaar’ 2020 is zelfs een uitschieter met zes slachtoffers. Dit jaar staat de teller al op drie. Helemaal te voorkomen is het niet, maar er zijn wel degelijk mogelijkheden om het aantal omlaag te brengen, zeggen deskundigen.

Net als Silke zijn ook andere vrouwen de afgelopen jaren in Gelderland door hun partner gedood. Ze woonden samen of hadden een relatie met een man, in vele gevallen is er sprake van drank- en drugsgebruik in combinatie met andere problemen als schulden of werkstress. "Het is vaak een perfect storm van allerlei problemen die samenkomen", zegt Tanja van den Top, hulpverlener bij Moviera, een stichting die zich onder andere in Gelderland bezig houdt met de aanpak van huiselijk geweld. Hoe kan het dat deze vorm van misdrijf zo vaak voorkomt, en wat is er tegen te doen?

Vaak gaven de latere slachtoffers of daders al langer signalen dat het niet goed gaat. Zoals Naomi uit Arnhem, vermoord in 2020, die volop contact had met de politie omdat ze zich bedreigd voelde door haar minnaar. Maar ze kreeg geen contact met de wijkagent in het weekeinde dat het noodlot toesloeg.

Niet altijd, maar vaak is partnerdoding voorafgegaan door huiselijk geweld. Van den Top: “Iedere situatie staat op zich, maar wat wij signaleren is dat er een hoop professionals en hulpverleners zijn en dat zij zich volop willen inzetten. De neuzen staan echt dezelfde kant op. Maar we zien ook veel verschillende professionals naast elkaar werken. Met ieder een eigen lijntje met de personen om wie het gaat. Wie is nu verantwoordelijk? Welke aanpak werkt het best? Dát zou sneller en beter kunnen."

Van den Top: "Ook heeft elke gemeente weer een andere werkwijze op het gebied van huiselijk geweld. Daar is voor ons winst te behalen. We proberen nu in Gelderland om daar meer uniformiteit in te brengen. Zodat mensen die met huiselijk geweld te maken hebben niet steeds weer bij een andere instantie hun verhaal hoeven te vertellen.”

Criminoloog en victimoloog (wetenschapper die onderzoek doet naar slachtoffers) Pauline Aarten van de Universiteit Leiden deed onderzoek naar partnerdoding. Ze zegt dat de samenwerking tussen organisaties beter kan. "Ik denk dat het aantal mensen dat door hun partner gedood wordt, omlaag te brengen is. We kunnen stappen zetten om het te verminderen. Onder andere door ons bewust te worden van verschillende soorten geweld die aan partnerdoding vooraf kunnen gaan. Psychisch geweld bijvoorbeeld. Die bewustwording is belangrijk voor de mensen om slachtoffer en dader heen, zodat zijn eerder kunnen ingrijpen. Het is daarbij belangrijk dat we hulp aanbieden aan de vrouw én de man. Daarnaast zijn er ook stappen te zetten in de samenwerking tussen organisaties."

Kortere lijntjes, helderheid, uniformiteit. Van den Top: "Ook als hulpverlener is het soms onduidelijk welke weg je moet bewandelen als je met geweld in huis te maken hebt. Moet je steeds weer het wiel uitvinden.' Het eerder oppikken van signalen dat het tussen een stel fout gaat door mensen om hen heen is dus belangrijk. Aarten: "Signalen kunnen blauwe plekken zijn door fysiek geweld, maar er kan ook sprake zijn van psychisch geweld. Elkaar kleineren of belachelijk maken. De partner isoleren van familie of vrienden."

Ook Silke, de dochter van Judith Hendriks, gaf signalen af kort voor haar dood in 2019. Net als haar vriend Davey. Judith Hendriks: “Hij had zich al aangemeld bij een afkickprogramma, hij was eerder naar de GGD gestapt met zijn problemen en de politie schijnt al eens aan de deur te zijn geweest. Silke had tenslotte wel aan mensen verteld over de problemen die er waren in de relatie.”

Julia in Culemborg vertelde tegen vrienden en familie over haar ziekelijk jaloerse vriend, die haar in 2018 zou vermoorden. Wat ook telt: diezelfde vriend had al in een afkickkliniek gezeten voor een wietverslaving en was bekend bij hulpinstanties. Het is belangrijk dat we ons bewust worden van de inbreng van beide partners, benadrukken beide deskundigen. "Zo'n relatie kan van twee kanten heel destructief zijn", zegt Van den Top. "Dus is het ook heel belangrijk dat er voor beide partners hulp komt."

Maar toch gaat het dan mis. Waar ligt dat aan? Van den Top: “We zien dat er overal in de geestelijke gezondheidszorg wachtlijsten zijn. Als mensen bellen, hebben ze een grote stap genomen en is de motivatie om er iets mee te doen het hoogst. Dan wil je eigenlijk meteen wat doen. Dat doet Moviera ook, maar dat kunnen wij niet altijd. We komen dan gewoon niet snel genoeg achter de voordeur. Soms weten de hulpverleners van verschillende maatschappelijke instanties ook niet altijd wat de beste aanpak is als ze bij mensen thuis komen die in de problemen zitten. En dan is er nog het probleem dat als volwassenen geen hulp willen, we ze niet kunnen dwingen. Als mensen zelf niet de problemen erkennen, kom je niet binnen."

Onderschat ‘de samenleving’ het probleem? Criminoloog Aarten: "Landelijk zien we een daling van het aantal mensen dat hun partner of ex doodt. Maar het aandeel van partnerdodingen in het totale aantal moorden en doodslagen blijft gelijk: een kwart." Het huiselijk geweld, dat heel vaak voorafgaat aan het doden van de partner, neemt wel toe zegt Van den Top van Moviera. “Ja, het aantal meldingen van huiselijk geweld is toegenomen. Op moment dat mensen bij ons aankloppen is situatie al heftiger dan in verleden.”

Met name in het coronajaar 2020 kreeg Gelderland te maken met een reeks van zes partnerdodingen. Achteraf gezien is het goed te verklaren, zegt Van den Top: “Door de zware last die de geestelijke gezondheidszorg op zich kreeg was er een periode dat vrouwen die thuis onder druk stonden minder makkelijk hulp konden vragen. Partners zaten in die periode meer op elkaars lip, hulp moest vooral online en dat heeft in enkele gevallen wellicht voor een ontsporing gezorgd.”

Dat er met name in de coronaperiode veel spanning was binnen relaties was vanaf afstand wel goed te merken. Van den Top: “We hebben te maken gehad met een toename in Aware-aanvragen.” Daarmee doelt de Moviera-hulpverlener op zogeheten ‘stalkingskastjes’. Meldingsapparaten waarmee potentiële slachtoffers van huiselijk geweld op ‘de rode knop’ kunnen drukken, waardoor de politie gewaarschuwd wordt en meteen weet waar de drager van het kastje is. De aanvraag daarvan kan alleen binnen een juridisch kader, op een moment dat een rechter een contact- of straatverbod heeft uitgevaardigd. "De toename kan ook komen doordat de kastjes sneller verstrekt worden na enkele geruchtmakende gevallen van partnerdoding", zegt Van den Top. Het is één van de middelen die ingezet wordt om te voorkomen dat huiselijk geweld uitmondt in het doden van de partner.

- 'Slaapwandelaar' moet 15 jaar cel in voor 'beestachtig' doden vriendin

- Politie zoekt man na dood vrouw in Arnhem: 'Hij kan gevaarlijk zijn'

- De dochter van Mariët werd twee jaar geleden vermoord