Arnhem en omstreken

Clément van Maasdijk vloog 112 jaar geleden boven Gelderland, maar overleefde het niet

Bronzen borstbeeld van Clément van Maasdijk in Schaarsbergen.
Bronzen borstbeeld van Clément van Maasdijk in Schaarsbergen. © Omroep Gelderland
ARNHEM - Hij wilde de eerste Nederlandse vliegenier boven vaderlandse bodem zijn, maar in plaats daarvan werd hij de eerste die om het leven kwam door een vliegongeval. Zaterdag is het precies 112 jaar geleden dat het vliegtuig van Clément van Maasdijk neerstortte tijdens een testvlucht boven de Westerheide bij Schaarsbergen. Daarmee kwam een abrupt einde aan het Arnhemse vliegfeest dat de dag daarna had moeten beginnen en vier dagen zou duren.
Clément van Maasdijk uit Den Haag wordt in 1909 door het luchtvaartvirus gegrepen als hij de Franse aviateur René Lefèvre boven de hofstad ziet vliegen. Dát wil hij ook en hij reist naar Pau in Frankrijk, waar hij een vliegeniersopleiding krijgt. Hij wordt de eerste Nederlander met een officieel erkend vliegbrevet.
In de zomer van 1910 wordt er in Heerenveen een vliegdemonstratie georganiseerd met Van Maasdijk. Hij wil daar de eerste Nederlandse aviateur boven eigen grondgebied worden, maar Clément wordt afgetroefd door Jan Hilgers, een piloot in dienst van de firma Verwey en Lugard. Op de Doesburger Heide bij Ede hebben zij een permanent vliegterrein aangelegd en als ze horen dat Van Maasdijk op 31 juli een demonstratie zal geven boven Heerenveen, wordt Jan Hilgers in allerijl teruggehaald. Er wordt bij de firma Blériot een vliegtuig gekocht dat achttien dagen later in Ede aankomt. Op vrijdag 29 juli om 19.00 uur - 24 uur voor de geplande vlucht van Van Maasdijk- maakt Hilgers een hupje van een kilometer. Hij is dan de eerste piloot boven vaderlands grondgebied.
Clement van Maasdijk (rechts) poseert voor zijn Sommer tweedekker
Clement van Maasdijk (rechts) poseert voor zijn Sommer tweedekker © Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie - Fotoafdrukken Koninklijke Luchtmacht

Triomftocht

In Friesland lijkt de vlucht van Hilgers niet te zijn doorgedrongen. Tijdens de vliegweek maakt van Maasdijk op 31 juli en 1 augustus 1910 in totaal negen vluchten. Duizenden mensen zien hem boven het sportcomplex Thialf rondjes draaien. Op onderstaande beelden uit de collectie van het Eye Filmmuseum maakt hij in zijn Sommer tweedekker een vlucht van 1 minuut en 16 seconden op een hoogte van 30 meter:
Na zijn Friese triomftocht reist hij naar Den Haag om daar een vliegdemonstratie te geven, maar daar werkt het weer niet mee, tot grote onvrede van het publiek. Arnhem moet de herkansing worden. Op 27 augustus -de dag voor het feest zal beginnen- maakt van Maasdijk alvast een proefvlucht in zijn Sommer tweedekker. De toeschouwers - onder wie zijn verloofde Jeanne Ladenius - zien het toestel hoogte maken en drie rondjes draaien boven de Westerheide. Maar tijdens de laatste ronde gaat het verschrikkelijk mis. Van Maasdijk wil schijnbaar een te korte bocht maken en verliest de controle over zijn toestel. Vanaf een hoogte van 50 meter stort het toestel loodrecht naar beneden. De vlieger wordt verpletterd door de motor. Clément van Maasdijk is de eerste Nederlander die bij een vliegongeluk om het leven komt. Hij wordt maar 25 jaar.

Begrafenis

Op 30 augustus wordt Clément begraven op begraafplaats Moscowa in Arnhem. Langs de route van de rouwstoet ziet het zwart van de mensen. Duizenden mensen willen de verongelukte vliegenier een laatste groet brengen. De dood van de jonge vlieger heeft diepe indruk gemaakt. Er wordt geld ingezameld voor een grafmonument, een bronzen buste van de Wageningse kunstenaar August Falise. Op de plek waar Van Maasdijk is verongelukt, komt een gedenksteen te staan en in Schaarsbergen heeft men het voortaan over 'de heide van Van Maasdijk.’
Gedenksteen op de locatie van het ongeluk in Schaarsbergen
Gedenksteen op de locatie van het ongeluk in Schaarsbergen © Omroep Gelderland

Verdwenen en weer gevonden

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog raakt het graf in de vergetelheid. Tot Tijn van Beek, een luchtvaarliefhebber uit Arnhem, in 1986 ontdekt dat het borstbeeld niet meer op het graf van Van Maasdijk staat. Nadat Omroep Gelderland en de landelijke media melding maken van de verdwijning, ontstaat een ware speurtocht die uiteindelijk naar een antiquair in Enschede leidt. Die blijkt het beeld te goeder trouw gekocht te hebben van een handelaar. De gemeente Arnhem besluit het beeld terug te kopen en het een nieuwe plaats te geven in het parkje tegenover de Sonsbeekuitgang van het station.
Maar na een aantal jaren moet het beeld daar weg vanwege een de uitbreidingsplannen rond het station. Het kerkelijk erf in Schaarsbergen, op een steenworp afstand van de plek waar Clément van Maasdijk verongelukte, wordt de nieuwe standplaats voor het borstbeeld van de eerste vliegdode van Nederland.