Arnhem en omstreken
Ouderenmishandeling blijft onder de radar: 'Mijn moeder móést gaan staan'
OOSTERBEEK - Ouderenmishandeling komt niet alleen in thuissituaties voor: ook in zorginstellingen gaat het soms mis. Zo schrikt een zorgmedewerker in Oosterbeek van de manier waarop haar collega tegen een cliënt praat.
Het is nacht in een verzorgingstehuis in Oosterbeek. Daniëlle en haar collega waken over zo’n vijftig ouderen met dementie. Eén van de cliënten drukt steeds op het belletje. Ze moet alweer naar de wc. De collega is het zat.
Verpleegkundige: Wat kunnen wij voor u doen?!
Oudere: Plassen.
Verpleegkundige: U gaat voor de laatste keer naar de wc, daarna niet meer. Afgesproken?!
Oudere: Waarom bent u zo boos?
Verpleegkundige: Nee, ik ben niet boos!
Oudere: Jawel.
Verpleegkundige: Anders ga ik u niet helpen nu, maak een keuze!
Oudere: Help mij.
Verpleegkundige: Nee, wíl je mij alsjeblieft helpen, zeg je dan. Ik voel mij soms een slaaf bij u, wist u dat?! (...) U behandelt mij ook niet netjes! (...) Kom maar, staan!
Oudere: Plassen.
Verpleegkundige: U gaat voor de laatste keer naar de wc, daarna niet meer. Afgesproken?!
Oudere: Waarom bent u zo boos?
Verpleegkundige: Nee, ik ben niet boos!
Oudere: Jawel.
Verpleegkundige: Anders ga ik u niet helpen nu, maak een keuze!
Oudere: Help mij.
Verpleegkundige: Nee, wíl je mij alsjeblieft helpen, zeg je dan. Ik voel mij soms een slaaf bij u, wist u dat?! (...) U behandelt mij ook niet netjes! (...) Kom maar, staan!
Haar collega gaat vier minuten boos tekeer. Dat gebeurde vaker, zegt Daniëlle, vooral bij cliënten die vaak bellen. Ze heeft in december haar teamleider gewaarschuwd en maakt dit keer geluidsopnamen, zodat ze bewijs heeft van wat er ‘s nachts gebeurt. Vlak voor de jaarwisseling klopt ze weer bij haar leidinggevende aan. Ze laat een stukje van de opname horen.
Meestal opgewekt
Rond diezelfde tijd merken dochter Sytske en haar broer en zus voor het eerst iets aan hun moeder. Nog maar vier maanden geleden is ze naar het verzorgingstehuis gegaan. Hun moeder is licht dementerend. Meestal is ze opgewekt, maar nu lijkt ze steeds somber en boos. De arts wordt ingeschakeld, ze praten over antidepressiva.
Sytske wordt regelmatig 's ochtends gebeld omdat haar moeder onrustig is of verdrietig. "Dan stelde ik haar gerust in een gesprekje." Haar moeder zegt eens tegen de ochtenddienst dat ze ‘niet meer zo’n nacht wil met dat meisje’. Wat ze daarmee bedoelt, is onduidelijk. In januari 2022 is er een gesprek met de zorg. Daarin bedankt de familie de lieve verzorgers. Kort daarna wordt de familie opeens gebeld door de teamleider.
Tweede kans
Het is 7 februari. Sytske: “De teamleider belde mij om te vertellen over een incident met een zorgmedewerker. Die was brutaal geweest tegen mijn moeder. Die had gezegd dat ze moest gaan staan, terwijl ze niet kon staan. En ze zou ‘je’ en ‘jij’ hebben gezegd.”
De teamleider had met haar gepraat. Sytske: “Ze verdiende een tweede kans, vond hij." Dit was al weken geleden gebeurd. “Hij belde nu om iets anders: een collega had een opname gemaakt van het brutale gedrag en dreigde die nu te verspreiden. Dat wilde hij voor zijn."
Kijk naar een gesprek met Sytske:
'Mijn moeder kon niet staan, maar móést gaan staan'
Sytske is gealarmeerd. Waarom is het voorval niet eerder gemeld? Waarom neemt een zorgmedewerker de moeite om opnamen te maken bij een onverwacht voorval? Sytske en de familie willen een gesprek. Dat wordt op 21 februari gepland. Maar het komt er niet van. Een dag vóór het gesprek, op 20 februari, overlijdt hun moeder aan hartfalen.
Eén op twintig ouderen mishandeld
Ouderenmishandeling komt vaak voor: naar schatting één op twintig ouderen boven de 65 jaar wordt herhaaldelijk mishandeld. Dat kan gaan om lichamelijke, geestelijke, financiële of seksuele mishandeling, zegt gedragsdeskundige Wendela Wentzel van Movisie.
"Maar vaak betreft het grensoverschrijdend gedrag of psychische mishandeling, zoals het kleineren van een oudere die in een afhankelijkheidsrelatie zit.” Ook verwaarlozing of nalatigheid valt onder mishandeling. Vaak is de 'dader' een bekende of familielid.
De cijfers zijn gebaseerd op ouderen die thuis wonen, maar ook in zorginstellingen komt mishandeling veelvuldig voor. Onderzoeksbureaus Beke en Movisie deden in 2018 een onderzoek naar mishandeling in zorginstellingen. Tussen 2011 en 2014 kwamen er 67 meldingen van vermoedens van ouderenmishandeling bij de Inspectie binnen, gepleegd door professionals, leerlingen of zorgvrijwilligers. De meldingen zijn waarschijnlijk het topje van de ijsberg, stellen de onderzoekers. Ze denken dat niet alle incidenten worden gemeld.
Binnen de muren
Omroep Gelderland maakte voor dit verhaal een rondgang langs vijftig Gelderse specialisten ouderengeneeskunde. Slechts enkele artsen zeiden ouderenmishandeling te hebben meegemaakt binnen de muren van het verzorgingstehuis. Een klein aantal heeft het nog nooit meegemaakt. De meeste specialisten zeiden echter geen tijd te hebben om te reageren.
Ook bij ouderenorganisaties blijkt niet veel bekend over dit probleem. De Beroepsvereniging Verzorgenden en Verpleegkundigen Nederland (V&VN) weet niet of dit een probleem is waar zorgmedewerkers op de werkvloer vaker mee te maken krijgen.
Oudermishandeling in zorginstellingen komt donderdagavond aan bod in het tv-programma In het Vizier van De Jager. Daarin gaat Inge de Jager op zoek naar mensen die in de knel zitten, zich niet gehoord voelen en met de rug tegen de muur staan. Loop jij ook tegen dit soort zaken aan? De redactie van In het vizier van De Jager wil graag met je in contact komen. Je kunt een mail sturen naar inhetvizier@gld.nl.
Vereniging van specialisten ouderengeneeskunde Verenso verwijst naar de branchevereniging voor ouderenzorg, Actiz. Ook ouderenbond Anbo verwijst naar Actiz. Maar Actiz zegt geen zicht te hebben op hoe groot dit probleem is en heeft geen specialist op dit onderwerp.
Niet pluis-gevoel
Signalen van ouderenmishandeling worden soms niet gemeld, maar liever intern opgelost, zegt programmahoofd Ouderen van het Trimbos Instituut, Henriëtte van der Roest. "Soms heerst er een werkcultuur waarin je elkaar niet verklikt."
Soms worden signalen ook niet herkend, zegt Wendela Wentzel van Movisie. “Dat herkennen begint vaak met een niet pluis-gevoel.” Te vaak ziet ze dat een instelling pas aan de bel trekt na een groot incident. “Dan is er angst voor de reputatie. Dan ben je eigenlijk al te ver.
Leidinggevenden moeten signalen serieus nemen, zegt Henriëtte van der Roest. Ook zijn ze verplicht dit te melden bij de Inspectie. “Hoe moeilijk ook, dit moet gemeld worden. Dat doe je ook met medicatiefouten en valincidenten. Anders krijg je een wegstopcultuur.”
Verbetertraject
In het geval van Sytske en haar familie in Oosterbeek, hoorden ze na het overlijden van hun moeder steeds meer over de incidenten op de werkvloer. Ze horen dat een zorgmedewerker in de nacht verbaal tekeer zou zijn gegaan tegen hun moeder, omdat die steeds naar de wc wilde. Ze horen ook dat diezelfde medewerker na klachten een verbetertraject kreeg, maar gewoon kon blijven werken in de nacht.
Ook horen ze de teamleider al in december 2021 op de hoogte was, maar dat dit pas in februari is gemeld bij de familie. Dat doet het meest pijn, zegt Sytske. “Zij hebben mij de kans ontnomen mijn moeder te beschermen."
Reactie van de zorginstelling:
Vilente zegt ‘geen signalen te hebben ontvangen’ die zij kwalificeren als ouderenmishandeling. Volgens de instelling was er geen sprake van fysiek of verbaal geweld, wel van ‘een onvriendelijke manier van communiceren’. Daarom is er ook geen melding gedaan bij de Inspectie.
De teamleider heeft een deel van één van de opnamen gehoord, terwijl er vier opnamen zijn. Op de uitnodiging om die opnamen met Omroep Gelderland te beluisteren, wilde de zorginstelling niet ingaan.
“De teamleider heeft een deel van een opname beluisterd (...). Op basis daarvan heeft hij een beeld kunnen vormen. Er is niet aangegeven dat de andere opnames ernstiger zaken zouden bevatten. De teamleider heeft verzocht om de opnames te verwijderen vanwege privacyschending. De medewerker heeft dit beloofd en heeft daar later in een gesprek ook voor getekend.”
“De familie is geïnformeerd nadat de medewerker dreigde naar de pers te gaan met opnames. We hebben de familie uitgelegd dat er opnames zijn gemaakt waarbij hun moeder betrokken is. Daarbij is aangegeven dat de opnames zonder toestemming zijn gemaakt.”
“Er waren goede en aantoonbare redenen om de medewerker die de opnames heeft gemaakt, op staande voet te ontslaan.”
De familie is uitgenodigd voor een gesprek, maar is daar niet op ingegaan. Dochter Sytske reageert daarop namens de familie: “Na het luisteren van de opnamen vonden we dat te heftig.”
Vilente zegt ‘geen signalen te hebben ontvangen’ die zij kwalificeren als ouderenmishandeling. Volgens de instelling was er geen sprake van fysiek of verbaal geweld, wel van ‘een onvriendelijke manier van communiceren’. Daarom is er ook geen melding gedaan bij de Inspectie.
De teamleider heeft een deel van één van de opnamen gehoord, terwijl er vier opnamen zijn. Op de uitnodiging om die opnamen met Omroep Gelderland te beluisteren, wilde de zorginstelling niet ingaan.
“De teamleider heeft een deel van een opname beluisterd (...). Op basis daarvan heeft hij een beeld kunnen vormen. Er is niet aangegeven dat de andere opnames ernstiger zaken zouden bevatten. De teamleider heeft verzocht om de opnames te verwijderen vanwege privacyschending. De medewerker heeft dit beloofd en heeft daar later in een gesprek ook voor getekend.”
“De familie is geïnformeerd nadat de medewerker dreigde naar de pers te gaan met opnames. We hebben de familie uitgelegd dat er opnames zijn gemaakt waarbij hun moeder betrokken is. Daarbij is aangegeven dat de opnames zonder toestemming zijn gemaakt.”
“Er waren goede en aantoonbare redenen om de medewerker die de opnames heeft gemaakt, op staande voet te ontslaan.”
De familie is uitgenodigd voor een gesprek, maar is daar niet op ingegaan. Dochter Sytske reageert daarop namens de familie: “Na het luisteren van de opnamen vonden we dat te heftig.”
