Kunnen ook elanden, lynxen en beren terugkeren naar Gelderland?

Jaren geleden, toen ons land nog een stuk minder dichtbevolkt was, leefden er meer wilde grote zoogdieren in ons land. Dieren die je nu alleen tegenkomt op een vakantie in het buitenland - zoals wolven, elanden, lynxen en bruine beren - konden toen prima uit de voeten in Nederland. Maar daar is in de loop der tijd en om verschillende redenen verandering in gekomen.

We beginnen met de wolf. Inmiddels zijn we al weer bijna gewend aan de nieuwsberichten over wolven die ergens in onze provincie opduiken. Maar jarenlang was het dier niet meer te vinden in ons land. Tot het einde van de negentiende eeuw kwamen ze in redelijke aantallen voor. In 1897 werd er nog een wolf waargenomen in Heeze (Noord-Brabant). Maar het vermoeden is dat tientallen jaren daarvoor al geen populaties meer in ons land leefden.

De reden dat ze verdwenen? Wolven werden opgejaagd door de mens. Volgens de historische website Is Geschiedenis werden op de Veluwe zelfs groots opgezette jachten georganiseerd. Het verdwijnen van leefgebied, zoals de vervanging van bossen door landbouwgrond, speelde ook een grote rol.

Lange tijd, tussen het einde van de negentiende eeuw en het jaar 2000, werden geen meldingen gedaan van de grijze wolf. Daarna kwamen er sporadisch meldingen van een zwervend exemplaar. In 2018 vestigde de wolf met het nummer 998f zich voor het eerst op de Veluwe. Een jaar later arriveerde een tweede en niet veel later kwamen er jongen. Voor het eerst in tweehonderd jaar leeft er inmiddels weer een roedel wolven in ons land.

Zie ook: Veluwe zit al bijna vol met wolven: 'In uiterste geval doden ze elkaar'

De wolf is niet het enige grote zoogdier dat vroeger in de Nederlandse natuur leefde. Een hertensoort met een schachthoogte van liefst 2 meter en een enorm gewei heeft er volgens onderzoek óók geleefd. De eland - die wat weg lijkt te hebben van een paard - kom je nu tegen als je op vakantie gaat naar bijvoorbeeld Noorwegen of Zweden. In een ver verleden leefde het enorme dier ook in ons land.

Uit een jachtvergunning blijkt dat het dier in het jaar 1025 nog te vinden was in Drenthe. Daarnaast zijn er elandskeletten gevonden, onder meer een flink stuk schedel in het Achterhoekse Aalten. Jeroen Helmer van ARK Natuurontwikkeling weet dat vorsten zelfs joegen op elanden. "Het is zeker dat ze hier voorkwamen, vooral in de uitgestrekte gebieden en zeker op de Veluwe", zegt Helmer.

Inmiddels leeft de eland dus al zo'n duizend jaar niet meer in ons land. Maar Helmer denkt dat dit dier best kan gedijen in ons land. "Ze hebben ruimte nodig. Dus je zou wel aanpassingen moeten doen, zodat er grotere aaneengesloten gebieden zijn. Je moet de Veluwe verbinden met naastgelegen gebieden."

De eland houdt van twijgjes. "Hij is een snoeier en eet bijvoorbeeld jonge dennen." En de wolven die op de Veluwe leven, kan zo'n eland ook best aan. "Een moeder kan haar jong zelfs verdedigen tegenover een roedel wolven."

Maar kan zo'n dier dan zomaar, vanuit een andere plek, onze grens oversteken? "Het dier kan grote afstanden afleggen en ze zijn Oost-Duitsland al aan het verkennen. Als je ze niet in de weg zit, kunnen ze over een paar jaar in Nederland staan, maar dat is niet aan de orde", stelt Helmer. Op dit moment is ons land te volgebouwd en zijn de natuurgebieden niet uitgestrekt genoeg.

Deskundigen zeggen dat de 'Euraziatische lynx' tot diep in de middeleeuwen voorkwam in ons land. Dat blijkt uit administratie van slagers die vlees afnamen van jagers. Daarnaast zou er bij Valkenburg een schedel zijn gevonden en vangen Noordzeevissers nog geregeld schedelfragmenten op uit de ijstijd.

De lynx kwam oorspronkelijk voor in het grootste deel van Europa, maar door afschot verloor het dier terrein in West-Europa, schrijft de Zoogdiervereniging. De laatste decennia is het dier weer geherintroduceerd in landen zoals Frankrijk, Duitsland en Zwitserland, waardoor hij in veel landen weer aanwezig is.

Lynxen leven momenteel wel dicht bij de grens van Zuid-Limburg, in de Eifel en de Ardennen. "Hij komt eraan", weet Helmer. "Hij schuurt tegen onze grenzen. In het seizoen 2018-2019 is hij 20 kilometer van Winterswijk waargenomen in Duitsland." En dat is heel uniek, vertelt hij. "Het is het spook van het bos, geen mens ziet 'm." Mensen kunnen sporen zien van het dier als hij kadavers in het bos achterlaat. In Duitsland zijn populaties uitgezet en daar breidt de lynx zich al uit.

Volgens Helmer is de Veluwe ook uitermate geschikt als leefgebied voor de Europese lynx. "In onze dichte bossen kan hij goed leven. Het zou goed zijn om de wolvenstand te stabiliseren en het helpt ook de reeënpopulatie in te dammen." Dat is vervolgens weer goed voor de boomontwikkeling.

De Zoogdiervereniging is het daar echter mee oneens. Glenn Lelieveld deed onderzoek naar de mogelijkheden voor lynxen op de Veluwe. Hij stelt dat er te weinig bos is ons land. "Loopt hij 100 meter buiten het bos, dan schiet hij van schrik snel weer terug. Tussen Duitsland en Nederland is gewoon geen verbinding van bos, dus hij komt hier sowieso niet vanzelf."

Zie ook: Lynx kan niet leven op de Veluwe

Helmer is iets positiever ingesteld: "Het ligt ook aan het voedsel wat er voor handen is. Meer verbondenheid tussen het Rivierengebied, de Veluwe en andere natuurgebieden zou wel nodig zijn, maar als dat zou lukken, zou de lynx daar goud werk doen." Maar het is nu nog te vroeg, vindt hij. "Eerst moet even de rust terugkeren, na de komst van de wolf. Daarna kunnen we verder kijken."

Om een bruine beer te spotten, moet je tegenwoordig een flinke reis maken. In Nederland is het dier zo'n duizend jaar geleden uitgestorven, stelt de Zoogdiervereniging. Er is in 2016 een linkervoorpoot gevonden in de Amsterdamse Waterleidingduinen, ten noorden van Noordwijk. Door onderzoek kon worden bevestigd dat de ouderdom van de gevonden botten ligt tussen de 880 en 970 kalenderjaren na Christus. Het zou een van de laatste in het wild levende bruine beren in Nederland zijn geweest.

Het dier zou zijn verdwenen door ontbossing en jacht. De jacht op beren was in middeleeuws Europa een populaire bezigheid onder de hoogste klassen. Op verschillende plekken in ons land zijn overigens resten gevonden van deze dieren. Nabij Doesburg is een schedel opgebaggerd van meer dan 50.000 jaar oud.

Maar niet ver van ons vandaan is de beer zich aan het herstellen, zegt Jeroen Helmer. "In Roemenië eten ze zelfs uit vuilnisbakken. Daar leven ze dicht bij de mens en vinden ze het doodnormaal."

Helmer ziet de beer graag terugkeren naar ons land. "Naar de Veluwe, of de de Oostvaardersplassen als de hekken verdwijnen. Ze hebben bos, holle bomen en besjes nodig. En in principe eten ze alles waar eiwit in zit." Momenteel zitten ze dus nog in het oosten van Europa, zoals Roemenië en Slovenië. Maar ook in Beieren heeft een beer zich al laten zien.

Maar is het nu realistisch om te denken dat bovenstaande zoogdieren binnen enkele decennia op de Veluwe te vinden zijn? "Dat valt of staat met onze verbeelding", stelt Helmer. "Hoeveel wilde beesten wil je? Wij vinden Nederland heel klein, maar de natuur denkt daar heel anders over. Dat zie je aan de oehoe die zich ineens meldde en de otter die zich thuis voelt. We hebben geld zat, we kunnen er prima voor zorgen dat ze hier kunnen gedijen."

Duidelijk is dat Helmer de dieren heel graag ziet in onze provincie, want de Veluwe is volgens hem de uitgelezen plek voor deze dieren. Maar wat als de dieren er niet uit zichzelf komen? "Ja, dan is uitzetten altijd nog een optie, maar daar zijn nu echt nog geen plannen voor."