Noord-Veluwe
Jits was 5 en overleefde oorlog in ondergronds hol op de Veluwe
ARNHEM - Jits moet een ventje van een jaar of vijf zijn geweest toen hij samen met zijn vader in een hol onder de grond ondergedoken zat op de Veluwe. Hoe lang hij precies in dat hol leefde, weet de nu 83-jarige Jits van Straten niet meer precies. “Als je zo jong bent, heb je geen benul van tijd”, vertelt hij tegen Omroep Gelderland.
Samen met zijn ouders vluchtte Jits in 1943 uit Amsterdam naar de Veluwe. Het Joodse gezin was niet langer veilig in de hoofdstad en moest onderduiken om te overleven. Terwijl de moeder van Jits elders verbleef, kwam Jits zelf samen met zijn vader terecht in het ondergronds hol op de Veluwe. Wie dat hol destijds precies groef, is onduidelijk. Mogelijk waren het andere onderduikers die dat deden.
Hij heeft niet meer dan een handjevol herinneringen aan deze tijd: “Ik begreep dat het heel belangrijk was dat we niet gevonden zouden worden. Verder onderging ik het gewoon.” De precieze plek van het onderduikershol weet Jits dan ook niet meer. Toch zag hogeschool Saxion voldoende aanknooppingspunten om op zoek te gaan naar de plek waar Jits zich samen met zijn vader schuil hield.
Jits kijkt naar 'zijn' onderduikershol.
Kijken naar opgraving
Afgelopen maand ging de schop de grond in op de meest waarschijnlijke plek. De archeologische opgraving in de bossen, geleid door afstuderend archeoloog Tobias van Essen, moet uitsluitsel geven. Om niets te missen was Jits deze periode dagelijks met een stoeltje en een thermoskan met koffie bij de opgraving aanwezig. Vaak kwam zijn vrouw met hem mee. “Ik vind het heel spannend, maar niet emotioneel. Ik voel sowieso weinig emoties als ik terug denk aan mijn jeugd”, vertelt Jits. Het archeologische onderzoek in het bos duurde een kleine twee weken.
Bijzondere vondsten
Tijdens de opgraving zijn honderden vondsten gedaan. Zo vonden de onderzoekers resten van een houten vloer, een glazen flesje en oude accu’s die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt. Er dook zelfs een boek op waarvan nog enkele woorden zijn te lezen. Voor archeoloog Van Essen staat vast dat de plek waar Jits samen met zijn vader als klein jochie ondergedoken zat, is gevonden. De komende tijd wordt verder onderzoek gedaan naar de vondsten die in het depot van de hogeschool worden bewaard.
Onweer en adder
Als we Jits vragen naar zijn herinneringen, noemt hij een drietal momenten. Hij herinnert zich de angst die hij voelde toen het hevig onweerde en hij alleen in het hol was. Ook herinnert hij zich een ham die in het onderduikershol hing en hij weet het moment nog dat zijn vader voor zijn ogen een adder doodstak met een spade. Jits hoopt dat ook die schop zal worden gevonden.
Het onderzoek is gedaan met toestemming van Geldersch Landschap en Kasteelen. Het hol bevindt zich in een gebied dat tegenwoordig eigendom is van de natuurorganisatie. Om te voorkomen dat de natuur wordt verstoord, is de kuil die tijdens het onderzoek werd gegraven, inmiddels weer dichtgegooid. Het is pas het tweede onderduikershol in ons land dat archeologisch is onderzocht. Details over de locatie worden niet bekend gemaakt, ook om verstoring van wild op de Veluwe te voorkomen.
De beide ouders van Jits overleefden de oorlog overigens niet. Zijn vader werd uiteindelijk opgepakt en afgevoerd naar concentratiekamp Neuengamme. Daar overleed hij op 26 april 1945. Zijn moeder werd in 1944 van straat geplukt in Amsterdam en stierf in Auschwitz.
Ondanks die ellende kijkt Jits met een goed gevoel terug op het onderzoek. Hij heeft weer iets meer geleerd over zijn eigen, grotendeels vergeten geschiedenis. Hij groeide op in meerdere gastgezinnen.
