Subsidie om je huis te verduurzamen? Werkt niet, zegt deze hoogleraar

Door de oorlog in Oekraïne en sancties tegen Rusland zijn de energieprijzen sterk opgelopen. Het kabinet heeft geld uitgetrokken om de pijn voor met name de armste huishoudens te verzachten. Daarnaast komt de overheid met adviezen om het gasverbruik te verminderen en met subsidies en goedkope leningen voor mensen die hun huis beter willen isoleren.

Doel is tot en met 2030 in totaal 2,5 miljoen slecht geïsoleerde woningen aan te pakken. Daarvoor is 4 miljard euro beschikbaar.

Hoogleraar economische theorie en economisch beleid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen Esther-Mirjam Sent zegt dat er meer nodig is dan een financiële prikkel. "Mensen zijn geen rationele wezens", betoogt Sent. "Informatie leidt niet automatisch tot ander gedrag. Je moet mensen bij de hand nemen. Als je wilt dat iemand zijn huis duurzamer maakt, moet er iemand langskomen die met jou door het huis loopt. Door alleen te zeggen dat er subsidies zijn of vouchers kom je er niet."

Daar komt bij dat de overheid volgens de econoom geen rekening houdt met de persoonlijke situatie van huishoudens. "Er zijn huiseigenaren genoeg die niet eens geld hebben om hun huis te verduurzamen of een elektrische auto kunnen kopen. En wat te denken van huurders. Deze mensen hebben te nemen maatregelen niet eens in de hand, zij zijn afhankelijk van de verhuurders."

Economen dachten lange tijd dat je met financiële prikkels, zoals subsidies of bonussen, duurzaam gedrag kon stimuleren. Maar zo eenvoudig is het niet, constateerde Sent al in 2018. "Als mensen een brief krijgen met het advies om minder energie te verbruiken, denken ze: zoek het lekker zelf uit. Maar als in die brief staat dat hun energierekening tien procent hoger is dan die van de buren, zijn ze eerder geneigd minder energie te gaan verbruiken, zeker als er ook nog een treurige smiley bij staat.”

In een advertentie in landelijke kranten riep de overheid afgelopen weekend op om korter te douchen en de thermostaat thuis en op kantoor op maximaal 19 graden te zetten. Zo kan energie worden bespaard. Zelf geeft de rijksoverheid het goede voorbeeld door de verwarming in haar kantoorpanden 2 graden lager te zetten.

"Energiebesparing heeft de afgelopen jaren niet de aandacht gekregen die het verdient", meldt minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten uit Ubbergen. "Het is om meerdere redenen verstandig om energie te besparen. Het is goed voor je portemonnee, het klimaat én het helpt ons om minder afhankelijk te worden van gas uit Rusland. Daarom zetten we energiebesparing de komende tijd bij iedereen op de kaart. Dat doen we met een campagne met praktische bespaartips waarmee huishoudens en bedrijven direct energie kunnen besparen en met extra geld om mensen te helpen bij het isoleren van hun huis."

De Nijmeegse econoom Sent ziet liever dat de overheid 'radicalere keuzes' neemt. "Dit geeft geen vertrouwen omdat de bal bij de burger ligt. De overheid moet steviger in haar schoenen staan en niet steeds luisteren naar krachtige belangenbehartigers zoals de autolobby. Investeer in beter openbaar vervoer. En de oorlog in Oekraïne zou de kans zijn om definitief te breken met gas. Dat soort keuzes moet je nu durven maken."