Oppositie voelt zich vaak beknot: 'Minderheid staat meestal buitenspel'

"Dat vind ik een erg hoog percentage", zegt bijzonder hoogleraar lokaal en regionaal bestuur Klaartje Peters van Maastricht University. "Ik weet wel dat dit gevoel breed leeft onder oppositiepartijen. Ze hebben vaak het idee dat ze buitengesloten worden."

Misschien nog wel opvallender is dat een op de zeven coalitieleden dat beeld bevestigt. "Toch vind ik dat getal niet zo heel hoog, als het om een anonieme enquête gaat", nuanceert Peters. "Dat kan volgens mij twee dingen betekenen: óf veel coalitieleden willen niet toegeven dat ze zo werken, óf ze denken dat het heel normaal is om van tevoren met de coalitie afspraken te maken waar de rest van de partijen geen invloed op mogen uitoefenen. Als je als nieuw raadslid in zo'n werksfeer binnenkomt, vind je zoiets waarschijnlijk niet zo vreemd."

In Rheden werd de buitensluiting van de oppositie pijnlijk duidelijk, toen eind 2020 een mail van de coalitie uitlekte. Daarin spraken de coalitiepartijen met elkaar af om geen van de voorstellen van de oppositie te gaan steunen. "We hadden al lang het gevoel dat we werden tegengewerkt", blikt Magda Rook daar op terug. Zij was destijds fractievoorzitter van GPR Burgerbelangen, één van de oppositiepartijen. "Door deze mail wisten we het zeker. Geen debat, geen ruimte om uitleg te geven bij onze plannen, nee: alles werd al voor de vergadering van tafel geveegd."

Ook in Elburg voelt de oppositie zich structureel buitenspel gezet door de coalitie. Een treffend voorbeeld komt uit een debat in 2018, toen de coalitie nog niet zo lang gevormd was. Oppositiepartij Elburg Beleid diende een voorstel in, om een plan van de coalitie te wijzigen. Het plan werd weggestemd door de coalitie, maar nog tijdens dezelfde vergadering diende diezelfde coalitie exact hetzelfde voorstel in. "Daarmee hebben ze ons amendement gewoon gepikt", zegt Peter van Andel, de fractievoorzitter van Elburg Beleid. "Het is beeldend voor de manier waarop de coalitie naar ons kijkt: je moet de oppositie vooral niets gunnen."

Peters kent de voorbeelden. "Dat zo'n mail uitlekt, zoals in Rheden, is wel bijzonder. Dit gebeurt waarschijnlijk veel vaker, maar dit is een concreet voorbeeld. Dat je als coalitie een vergadering vooraf bespreekt is niet zo gek, maar om de oppositie compleet te negeren is een slecht idee. Het is altijd verstandig te luisteren naar andere plannen, anders creëer je alleen maar een sfeer van verharding en krijg je nooit gezamenlijk gedragen plannen."

De houding van de coalitie in Elburg verbaast haar wat dat betreft nog meer. "Het is wel erg kinderachtig om zo'n amendement over te nemen. Je kunt ook met elkaar overleggen of de tekst iets aangepast kan worden, zodat je er allemaal achter kunt staan. Volgens mij zegt dit dat de sfeer al van tevoren erg verziekt was."

Peters heeft wat dat betreft adviezen voor zowel de coalitie als de oppositie, in welke gemeente dan ook. "Timmer als coalitie niet alles van tevoren dicht, zorg dat je nog met elkaar in gesprek kunt en benader ook echt de oppositie van tevoren. Die heeft ook een achterban, die inhoudelijk iets toe kan voegen. Door andere inzichten mee te nemen, kunnen plannen veel beter worden. En een oppositiepartij moet niet altijd maar gelijk gaan toeteren als ze het niet met plannen eens is. Sommige plannen zijn nou eenmaal belangrijk voor de coalitie. Zoek liever naar plekken waar je nog iets kunt bijsturen, in plaats van altijd maar tegen te zijn."

Bovendien hebben oppositie en coalitie elkaar nodig, volgens Peters. "De belangrijkste taak van de gemeenteraad is toch om het bestuur te controleren. Daarvoor heb je informatie nodig. Je krijgt die informatie veel sneller als je samenwerkt. Dat moeten de partijen dan ook veel doen."

GPR Burgerbelangen is uit protest niet bij het debat geweest. "Ik had het idee dat dat statement wel heeft gewerkt", zegt Rook. "Daarna konden we veel beter samenwerken met de coalitie, voor mijn gevoel."

Van Andel heeft nog altijd het idee dat de coalitie in Elburg weinig ruimte biedt aan de overige partijen. "Hooguit bij kleine onderwerpen die ze niet belangrijk vinden, maar verder staan we als oppositie toch steeds buitenspel." Hij hoopt dat de verkiezingen daar verandering in brengen. "Als wij in de coalitie terechtkomen, zou ik graag zoveel mogelijk verschillende samenwerkingen aangaan. Per onderwerp zoeken naar de mening van de gemeenteraad, niet van tevoren al voor vier jaar besluiten hoe het anders moet."

Peters vindt dat laatste belangrijk. "Democratie betekent ook dat je luistert naar de minderheid. Luister eerst, neem pas daarna een beslissing. Dat leidt uiteindelijk tot de beste plannen en waarschijnlijk ook tot de minste onvrede."