Rijk van Nijmegen

Deze historische steen fopt (bijna) iedereen

NIJMEGEN - De Ridders van Gelre geven elke week antwoord op lokale geschiedenisvragen en vertellen het verhaal over zichtbare sporen in het landschap, gebouwen of straatmeubilair. Dat doen ze op plekken waar je elke dag voorbij komt en waarvan je je afvraagt: "Wat is dat eigenlijk, waarom bevindt zich dit hier en hoe oud is het?" Deze week: een historische steen die iedereen fopt en veel minder oud is dan hij lijkt.
Wie op het Nijmeegse Valkhof vanaf de Barbarossakapel naar de Nicolaaskapel loopt, ziet op ongeveer 2,5 meter hoogte een bijzondere steen in de muur van de kapel gemetseld. Het is een stukje rode Romeinse dakpan met daarin een zakhorloge gegraveerd. Wat is het verhaal hierachter?
De mysterieuze steen met zakhorloge
De mysterieuze steen met zakhorloge © Omroep Gelderland

Zakhorloge als dank voor het redden van de keizer

We schrijven oktober 1811. Keizer Napoleon Bonaparte brengt een bezoek aan Nijmegen om de vestingwerken te inspecteren. Hij kijkt vanaf Het Valkhof neer op de rivier en wil ook even naar de Waalkade. Maar als hij naar beneden rijdt gaat het plotseling mis. Zijn paard slaat op hol en rent in volle draf op het water af. Gelukkig weet een lijfwacht het paard met een ruk aan de teugels tot stilstand te brengen en de keizer te redden van de verdrinkingsdood.
Napoleon is zijn de dappere lijfwacht, een veteraan uit Pruisen, zó dankbaar dat hij hem als dank een kostbaar horloge van kristal en goud schenkt. Vervolgens is in de buitenmuur van de Sint Nicolaaskapel een stukje Romeinse dakpan met een afbeelding van een zakhorloge ingemetseld, als herinnering aan dit spannende verhaal.
Keizer Napoleon Bonaparte op zijn paard
Keizer Napoleon Bonaparte op zijn paard © Gelders Archief - nummer 2039 - 1724 -C. Lyon - Public Domain Mark 1.0 licentie

Oeps, steen gestolen

Maar de steen die we nu zien is helemaal niet de originele negentiende-eeuwse gedenksteen, zo blijkt uit naspeuringen van de Ridders van Gelre. Het is een replica van hooguit zeventig jaar oud. Wat wil het geval? Tussen 1953 en 1958 is de Nicolaaskapel gerestaureerd. Steenhouwer Frederik Jansen uit Nijmegen was ook betrokken bij dit project. Hij werkte aan dit deel van de muur en heeft op een dag de originele steen met het horloge losgemaakt om hem later weer stevig in de muur te metselen. Hij zette de de steen samen met een paar andere onderdelen tegen de muur aan, maar de volgende ochtend was de steen verdwenen, gestolen!

Op welke tijd stond het horloge?

Wat nu? Samen met zijn neefje Pieter Zuuring (destijds 11 jaar) bedacht Frederik een oplossing. Ze zouden zelf een nieuwe steen met een afbeelding van een zakhorloge maken, Romeinse dakpanresten waren er genoeg en Frederik kon als steenhouwer natuurlijk goed stenen graveren. Restte alleen nog de vraag op welke tijd het het oude klokje had gestaan. Pieter die al jaren gefascineerd was door de bijzondere steen en het verhaal erachter, wist bijna zeker dat het vijf over half twaalf moest zijn. Zo gezegd, zo gedaan: oom Frederik kraste een nieuwe afbeelding van een oud zakhorloge in een Romeins stuk aardewerk en plaatste dat in de muur. En dat is de steen zoals we hem nu nog kunnen zien.
De oorspronkelijke tegel is - voor zover bekend - nooit meer opgedoken. Oom Frederik Jansen verdacht destijds de plaatselijke verkenners, dus misschien moeten de scouts van Nijmegen eens in hun onderkomen gaan zoeken.
Kijk hier naar het filmpje:
Historische steen is helemaal niet zo oud!
Ridders van Gelre is het geschiedenisplatform van Omroep Gelderland. We brengen het laatste nieuws over de Gelderse historie en organiseren elke zaterdagochtend een exclusieve rondleiding voor onze volgers op bijzondere locaties. En heb je het stripboek Ridders van Gelre en Ons Verloren Hertogdom al in de boekenkast? Volg ons ook op: Facebook, Instagram, Twitter, Televisie, Radio, YouTube en Web.