Rivierengebied / Arnhem en omstreken
Uniek historisch beeld van Zaltbommel, waar Karl Marx en Franz Liszt te gast waren
ZALTBOMMEL - De Bommelaren zijn er trots op. Hun stadje aan de Waal heeft de beroemde componist Franz Liszt en de schrijver van 'Das Kapital', Karl Marx, onderdak geboden. Althans volgens de overlevering en een enkel document. Liszt zou zelfs indirect verantwoordelijk zijn voor de trouwerij van een Bommelse pianiste met de Franse schilder Eduoard Manet.
Al deze wereldberoemde namen worden genoemd in de eerste aflevering van Een Oogje op Gelderland, een tv-programma met historisch beeldmateriaal uit Gelderse archieven, het EYE Filmmuseum in Amsterdam en Beeld en Geluid in Hilversum.
De serie duikt met hulp van beeldspecialisten in de kluizen waar veel bijzondere en kwalitatief hoogstaande films worden bewaard. Met een groot beeldscherm op een Volkswagen pick-up trekken de makers door de provincie en worden de films vertoond in de Gelderse steden waar ze (soms meer dan 100 jaar geleden) zijn opgenomen.
Het carillon dat Manet naar Zaltbommel bracht
Terug naar Liszt, Marx, en Manet. De Hongaarse componist zou in november 1842 met een stoomschip vanuit Keulen naar Rotterdam zijn gereisd en vanaf de Waal de klanken van het carillon van de Gasthuistoren hebben gehoord. Hij liet aanmeren en bezocht de toren en de beiaardier Leenhoff die hem thuis uitnodigde.
Suzanne, dochter van de beiaardier bleek een begaafd pianiste en Liszt was onder de indruk. Hij adviseerde haar in Parijs een pianostudie te volgen. Dat deed ze en ze gaf er les aan onder anderen de broers van kunstschilder Edouard Manet. Die laatste ontmoette haar en werd verliefd. De twee trouwden in de St. Maartenskerk in Zaltbommel op 28 oktober 1863.
En Karl Marx, de Duitse grondlegger van het communisme en socialisme, die bleek het beter te kunnen vinden met een tante dan met zijn eigen moeder. Tante Sophie woonde in Zaltbommel met haar man Lion Philips - de grootvader van gloeilampen-industriëlen Gerard en Anton - en zij boden neef Karl (financiële) ruimte om in alle rust aan Das Kapital te kunnen schaven.
Mooie Bommelse verhalen
Maar er komen ook genoeg gewone Bommelaren aan bod in deze aflevering van Een Oogje op Gelderland. Zoals de dame waarvan de overgrootmoeder rond 1900 een drankenwinkel begon in een pand bij de Waterpoort.
Het bedrijf dat nog steeds bestaat deed ongetwijfeld goede zaken; in die periode telde Zaltbommel rond de 80 kroegen. Ook de vroegere scheepswerf, een 'brandweer-familie' en de plaatselijke kapper zijn goed voor mooie verhalen bij de vertoonde films.
De filmer des Vaderlands
De beelden van Zaltbommel uit 1919 zijn gemaakt door Willy Mullens. Deze filmpionier uit Den Haag maakte behalve vroege speelfilms en documentaires meer dan honderd stedenfilms. Mullens benaderde gemeenten in Nederland en bood aan een korte 'toeristische film' te maken voor 100 tot 300 gulden, afhankelijk van de grootte van een stad.
Hij begon meestal met de plaats te filmen vanaf een kerktoren en bracht daarna bekende straten en gebouwen in beeld. De films werden door heel het land vertoond en een gemeente kon een kopie kopen.
Mullens vond dat de stedenfilms voor het nageslacht beschikbaar moesten blijven. Hij stond zelf als adviseur aan de wieg van het Nederlandsch Centraal Filmarchief en leverde in de beginjaren de meeste producties in bij die organisatie. Het merendeel van de films uit dit opgeheven archief zijn nu te vinden in het EYE Filmmuseum en bij Beeld en Geluid.
De eerste uitzending van Een Oogje op Gelderland is maandag 10 januari vanaf 17.20 uur te zien op TV Gelderland (elk uur herhaald), of nu al hieronder via Uitzending Gemist. Volgende week staat Apeldoorn centraal.
Een Oogje op Gelderland - Zaltbommel
Een Oogje op Gelderland is een productie van Beeldland in samenwerking met Omroep Gelderland en EYE Filmmuseum. De serie is mede mogelijk gemaakt door een donatie van het Prins Bernhard Cultuurfonds Gelderland en subsidies van de gemeentes Zaltbommel, Apeldoorn, Harderwijk, Arnhem, Winterswijk en Nijmegen.
