Is het al code zwart? Vijf vragen over de laatste alarmfase in het ziekenhuis

Toen corona ons land binnenkwam en de ziekenhuizen overspoeld dreigden te raken, staken verschillende zorginstanties al de koppen bij elkaar: wat als er straks écht geen plek meer is op de intensive care? Wie krijgt dan nog wel een bed en wie niet? Daarvoor schreven zij het draaiboek Pandemie, met daarin verschillende fases. Momenteel zitten we in 'fase 2D'. Dat is de laatste stap van de fase waarin zorg steeds wordt opgeschaald om het aantal patiënten bij te benen.

Zie ook: Spanning stijgt in Gelderse ziekenhuizen: nog meer bedden voor coronapatiënten

Code zwart is fase 3 en ook die fase bestaat uit meerdere onderdelen: A, B en C. Bij A en B is het nog mogelijk om te kiezen op basis van medische overwegingen: heeft iemand een hartstilstand en reageert diegene niet op de elektrische schokken van een defibrillator? Dan gaat die persoon niet naar de IC. Er wordt dus ook niet per se gekozen vóór de covid-patiënt ten koste van de niet-covid-patiënt: beide worden onderworpen aan deze beslisboom.

Is het niet meer mogelijk om te kiezen op basis van medische argumenten, waarmee je kan inschatten of de één duidelijk meer overlevingskans heeft dan de ander, dan komt het aan op niet-medische keuzes maken. Dat is fase 3C en daarvoor is een apart draaiboek geschreven.

In die fase 3C kijkt men allereerst naar hoe lang de patiënt naar verwachting IC-zorg nodig heeft. Hoe korter iemand op de IC ligt, hoe sneller het bed weer beschikbaar is voor iemand anders wiens leven gered moet worden. Al met al red je zo méér levens en dat is waar het om draait in deze fase.

In het plan staat ook een voorrangsregeling voor zorgmedewerkers, maar dat is er wel eentje met een belangrijke voorwaarde: diegene moet veelvuldig met coronapatiënten hebben gewerkt én er moest een tekort zijn aan persoonlijke beschermingsmiddelen. Dat speelde in de eerste golf bijvoorbeeld in de verpleeghuiszorg en thuiszorg. Of er sprake is van schaarste, wordt landelijk bepaald op het moment dat code zwart wordt afgekondigd.

Ook kan er onderscheid gemaakt worden op leeftijd en dan telt vooral de generatie: 0-20, 20-40, 40-60, 60-80 of 80 jaar en ouder. Lukt het dan nóg niet om te kiezen, dan kan er in het uiterste geval geloot worden tussen patiënten.

Overigens: ligt een patiënt eenmaal op de IC, dan mag hij daar in principe blijven. Hij wordt niet steeds opnieuw vergeleken met nieuwe patiënten. Wel bekijken artsen elke dag of een IC-opname voor die patiënt an sich nog zinvol is, zoals dat in normale tijden ook gebeurd.

Nee, officieel nog niet. Code zwart wordt landelijk afgeroepen. De landelijke organisaties van acute zorg en intensive care moeten dat eerst bij de Inspectie Gezondheidszorg aanvragen, die vervolgens nog controleert of de situatie echt zo nijpend is. Daarna vraagt de inspectie aan de minister om fase 3 af te kondigen. Pas als de minister dat heeft besloten, is er sprake van code zwart.

Dat het officieel geen code zwart is, betekent niet dat de ziekenhuizen het makkelijk hebben. Ze hebben het nu al razend druk met coronapatiënten en doen heel veel gewone zorg niet. Je zou kunnen zeggen dat ze dus al moeten kiezen tussen patiënten: wiens operatie zeg je af en welke moet doorgaan? Ook sorteren artsen al voor op de drukte op de intensive care: stuur je iemand door waar je al sterk over twijfelt, wetende hoe druk het daar is?

"Er zijn patiënten die je normaal gesproken het voordeel van de twijfel geeft", zei hoofd IC Peter van der Voort van het Groningse UMCG donderdagavond bij talkshow Beau. "Dan zeg je, we gaan het nog proberen. Nu kies je ervoor om het niet te gaan proberen." Ook op andere plekken in de zorg wordt al voorgeselecteerd. Deze huisarts vertelde aan Omroep Gelderland minder snel mensen door te sturen naar het ziekenhuis.

Ja. Fase 2D gold ook tussen 11 januari en 26 mei van dit jaar. Op 5 januari beleefde de ziekenhuisbezetting het voorlopige hoogtepunt in 2021: toen lagen er 2882 patiënten in het ziekenhuis, waarvan 723 op de IC. Het totale aantal coronapatiënten nu ligt daar dichtbij: 2728 (stand van 3 december 2021). Maar daarvan liggen er nu minder op de schaarse IC-bedden, namelijk 603 (gerekend zonder de Nederlandse patiënten op een Duitse IC).

Tegelijkertijd zijn de IC-bedden nóg schaarser dan toen in januari, omdat veel personeel is vertrokken of langdurig ziek thuis zit. Er zijn dus minder handjes aan het bed. Hierdoor zijn er landelijk maximaal 1350 bedden beschikbaar, en niet de 1750 in januari. Die bedden kunnen overigens niet allemaal voor covid gereserveerd worden: er liggen ook mensen na bijvoorbeeld een ernstig auto-ongeluk of vrouwen met zwangerschapsvergiftiging.

Een lichtpuntje: de coronabesmettingen lijken een plafond bereikt hebben. Of dat komt door de coronamaatregelen of omdat de GGD's niet meer iedereen kunnen testen, is onduidelijk. Het RIVM denkt het eerste. Minder besmettingen leidt een week of twee later ook tot minder ziekenhuisopnames. Deze week waren ook daar overigens al de eerste lichtpuntjes te zien: van dinsdag op woensdag en van donderdag op vrijdag daalde de ziekenhuisbezetting voor het eerst in weken.