Kritiek op Overbetuwe: laat vrijwilligers onze zorg niet bepalen

Dat stellen belangenorganisaties voor senioren en patiënten ANBO, Ieder(in) en NPCF.

Het gaat om de zogeheten keukentafelgesprekken. Tegenwoordig wordt in een keukentafelgesprek onderzocht welke zorg nodig is en wat familieleden, vrijwilligers of buren kunnen doen. Dat is het gevolg van de nieuwe wet Wmo en de overgang van jeugdzorg naar de gemeenten.

ANBO, Ieder(in) en NPCF vinden dat deze gesprekken alleen door professionals gevoerd moeten worden. Gemeente Overbetuwe zet acht sociale kernteams in; elk team bestaat uit zowel professionals als vrijwilligers. Beide groepen hebben dezelfde verantwoordelijkheid.

De kernteams houden een spreekuur en voeren keukentafelgesprekken bij mensen thuis, zodat de gemeente kan bepalen welke zorg nodig is. In een teamoverleg bespreken ze alle cliënten. Vrijwilligers hoeven geen ervaring in de zorg te hebben, maar mogen wel zelfstandig gesprekken bij mensen thuis voeren.

Overbetuwe stelt dat vrijwilligers niet zelfstandig keukentafelgesprekken voeren. De gemeente maakt onderscheid tussen een huisbezoek en een keukentafelgesprek. Woordvoerder Maike Weenink: 'Bij het huisbezoek gaat het om lichtere zorg waarbij de inschatting is dat er met informele zorg, zoals familie of vrijwilligers, een oplossing gevonden kan worden. Huisbezoeken doen we ook bij de huishoudelijke hulp.'

Als de gemeente weet dat er een multiprobleem of een zwaarder zorgprobleem is, 'dan houden we een keukentafelgesprek,' aldus Weenink. 'Daar ga je ook verder in op onderwerpen als inkomen, zorg, vrijetijdsbesteding en mantelzorg. Dan gaat er ook altijd een beroepskracht mee.'

Op de gemeentesite is niets te lezen over dit onderscheid. Daar staat zelfs dat een consulent van het gemeenteloket altijd bij het gesprek thuis aanwezig zal zijn. Maar in de praktijk voert juist het kernteam veel gesprekken thuis. Vrijwilligers doen de gesprekken alleen of samen met een professional uit het team.

Soms volgt daarna nog een gesprek met een consulent of specialist voordat de gemeente hulp verleent, maar soms ook niet.

Volgens ANBO bestaat er geen onderscheid in soorten gesprekken en heeft elke hulpvrager recht op een keukentafelgesprek: voor elke verstrekking van de gemeente op grond van de Wmo of wijziging daarvan is een 'onderzoek' (ofwel: keukentafelgsprek) nodig. Dus ook voor de huishoudelijke hulp.

De organisaties zijn verbaasd dat Overbetuwe vrijwilligers zo inzet. Voor zover bekend is het de enige gemeente die dat zo doet. 'De kwaliteit van het keukentafelgesprek is essentieel,' stelt woordvoerder Rolf Smid van Ieder(in). 'Het bepaalt sterk of mensen uiteindelijk de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.'

Léonie Sazias van ANBO sluit zich hierbij aan. 'Het is een enorm belangrijk gesprek. Wij vinden dat professionals de zorgbehoefte moeten bepalen.'

Overbetuwe stelt dat leden van het sociaal kernteam alleen inventariseren en dat de gemeente de indicatie vaststelt. Volgens de ANBO is in Overbetuwe de scheidslijn tussen inventariseren en indiceren ondoorzichtig.

'Formeel heeft de gemeente gelijk, maar de indruk wordt gewekt dat een vrijwilliger met training een zelfde rol kan hebben als een professional of een gemeenteambtenaar en dus ook mag indiceren. Dat is niet terecht. Degene die indiceert moet de cliënt zien.'

De gemeente Overbetuwe zegt ook zelf in de toelichting op de Wmo dat de uitvoering kan worden toevertrouwd aan drie categorieën: ondergeschikten, zorgaanbieders of 'deskundige consulenten'. Sazias: 'Kortom de gemeente opereert op zijn minst ondoorzichtig. Ze zou de rol van de vrijwilliger die het gesprek voert duidelijker moeten vastleggen en aan de burger kenbaar moeten maken.'

Overbetuwe heeft gekozen voor de inzet van vrijwilligers omdat de mensen uit het dorp en de buurt een groot netwerk hebben, waardoor de zorg beter in de eigen omgeving geregeld kan worden. Jannie Degen is 64 en steekt elke week zo'n 10 uur in haar werk voor het sociale kernteam. Zij gaat net als de professionals, op zoek naar de vraag achter de vraag. Ze kijkt eerst wat iemand zelf nog kan doen en welke hulp in de omgeving te vinden is. Mocht hulp van de gemeente nodig zijn, dan schakelt zij het gemeenteloket in.

Aangezien de vrijwilligers kennis hebben van alle casussen in de gemeente, moeten ze een geheimhoudingsclausule tekenen. Want juist als je elkaar kent in een dorp is het belangrijk om de privacy van de inwoners te garanderen.

Het ons-kent-ons kan ook een gesprek in de weg zitten zegt ANBO. 'Het kan bezwaarlijk zijn dat mensen elkaar in kleine gemeenten kennen waardoor cliënten wellicht niet volledige openheid geven en waardoor wellicht niet de juiste zorg wordt verleend.'

Vrijwilliger Jannie is zich bewust van haar rol als dorpsbewoner. Daarom vraagt ze van tevoren aan hulpvragers of ze wel met haar willen praten. Als in een gesprek een zwaarder probleem op tafel komt, draagt ze dit over aan een professional. Geheimhouding is heilig voor haar.

De belangenorganisaties volgen de ontwikkelingen in Overbetuwe nu nauwgezet. 'Het inzetten van vrijwilligers lijkt vooral ingegeven door de wens kosten te drukken en niet vanuit het oogpunt de kwaliteit te verbeteren. We zijn niet tegen het inzetten van vrijwilligers bij het uitvoeren van bepaalde taken, maar we willen niet dat een vrijwilliger in een keukentafelgesprek in samenspraak met een cliënt vaststelt welke zorg er nodig is. Dat is een andere kwestie', zegt Ieder(in).

Wethouder Ron van Hoeven is overtuigd van de werkwijze in Overbetuwe en ziet geen probleem in het inzetten van vrijwilligers. Volgens de wethouder zijn ook andere gemeenten geïnteresseerd in hun aanpak.

Regisseur van de sociale kernteams in Overbetuwe is Oscar Strijker. Ondanks de vele vragen die de gekozen constructie oproept, is hij trots op de aanpak in Overbetuwe. 'Vorig jaar was een proeftuin en met die leerervaring zoeken we nu naar de scheiding van verantwoordelijkheden. Vanaf dit jaar willen we het inloopspreekuur alleen nog maar door beroepskrachten laten doen. Dat het nu nog wel is gebeurd door een vrijwilliger, komt doordat het team nog niet compleet was. En vanaf deze maand hebben we ook het onderscheid gemaakt tussen het huisbezoek en het keukentafelgesprek.'

Overbetuwe is een jaar aan het zoeken geweest naar de juiste vorm en is nog druk met de doorontwikkeling. Strijker: 'Maar wij zien vrijwilligers in ieder geval als een meerwaarde voor het team, omdat ze niet vanuit zorg kijken, maar juist doordat ze kijken naar mogelijkheden die het dorp en de vrijwilligers kunnen bieden bij de oplossing van een probleem.'

Kijk voor meer informatie over de veranderingen in de zorg en voor tips voor het keukentafelgesprek op zorg.gld.nl.