Water wordt schaars in de Achterhoek, maar wie krijgt het?

'Het was vijftig jaar geleden een zeer, zeer nat gebied', vertelt melkveehouder Benno Rondeel. 'Mijn ouders zeggen altijd dat je in dit gebied niet verdroogde. Hier was altijd gras. Het was hier eerder te nat dan te droog.' 

En vanuit die geschiedenis is het dus logisch dat waterbedrijf Vitens onder andere dit deel van de Achterhoek uitkoos om water te winnen. Vitens pompt in dit gebied 5,4 miljoen kuub water weg. Dat zijn zo'n 2000 olympische zwembaden vol water. Hiermee kan het bedrijf ongeveer 100.000 inwoners in deze streek van water voorzien. Het bedrijf zorgt er echter ook voor dat er water terugkomt in het gebied. Uiteindelijk neemt het grondwater af met 3 miljoen kuub en dan 1200 zwembaden.

De tekst gaat verder onder de reportage. Deel 2 volgt verderop in dit artikel.

Maar hoe anders is het nu? Sloten staan droog en de trekkers die de akkers bewerken gaan op in het opwaaiende stof. Het gebied is niet meer te nat, maar inmiddels heel erg droog. 'Het gebied wordt droger en droger', vertelt Rondeel.

'Vorig jaar was het net alsof je hier in Afrika was.' Rondeel merkt in zijn bedrijfsvoering dat de droogte parten speelt. Zijn weilanden vertonen nog steeds bruine vlekken. 'Je kunt dus zien dat mijn weides zich niet herstellen gedurende de wintermaanden.'

En dat terwijl er tal van maatregelen genomen worden. Waterschap Rijn en IJssel probeert er alles aan te doen om het water in het gebied vast te houden. 'We pompen zelfs water vanuit de Veengoot - een riviertje verderop - naar 't Klooster. We infiltreren water. En begin februari waren onze emmers vol. Overal was water. En nu? Nu is het bijna op', zegt Dijkgraaf Hein Pieper.

De boeren vrezen de toekomst en zij kijken daarbij naar Vitens. 'Ik wil ook water uit de kraan. Als ik dorst heb wil ik water kunnen drinken, maar ik vraag me af of dit gebied het nog aankan dat Vitens hier zoveel water oppompt.' 

'Ik heb ook begrip voor de boeren. Ze zien hun bedrijf in nood nu het water nu het watersysteem zijn grenzen bereikt, maar op korte termijn heb ik geen oplossing. We zitten midden in de klimaatverandering met meer weersextremen en een hoger waterverbruik', zegt Jelle Hannema, directeur van Waterbedrijf Vitens. 

Volgens het waterbedrijf maken ze slechts gebruik van een klein deel van het water. 'Als je naar de Achterhoek kijkt, gebruiken wij slechts 6 procent van het beschikbare water. Als je naar alle gebruikers kijkt dan wordt ruim 60 procent van al het beschikbare water door verdamping gebruikt door de natuur en landbouw. Beregening door boeren en de industrie en zijn de andere partijen die water nodig hebben.' Specifieke cijfers voor 't Klooster heeft Hannema niet.

Er werd al vroeg in dit jaar gesproeid op akkers. De tekst gaat verder onder foto.

Je zou denken dat er in de wet iets vastgelegd is over wie er recht heeft op het water.  'Nee, dat is juridisch niet zo geborgd', legt Hein Pieper, dijkgraaf bij Waterschap Rijn en IJssel uit.

'Water is van ons allemaal en de algemene democratie geeft toestemming om drinkwater te winnen, heeft ervoor gezorgd dat we daar mochten ontginnen en dat we de natuur op een bepaalde manier hebben ingericht. Nergens staat van wie het water precies is. Het is een belangafweging geweest die we in het verleden hebben gemaakt.'

Het bedrijf kijkt echter wel degelijk naar een nieuwe spreiding van waterwingebieden, maar dat is niet zo simpel. 'Als je een nieuwe locatie opricht, dan kijk je heel erg naar de beschikbaarheid van water. Samen met de provincie Gelderland hebben we destijds gekeken wat dit gebied aan kan', legt Hannema uit.

'En als je naar de locaties kijkt die we nu hebben, dan zijn dat plekken die we lang geleden gekozen hebben. Op de meeste plekken wordt al ruim een eeuw water gewonnen. Als Hannema nu carte blanche zou hebben en het hele systeem opnieuw zou inrichten dan zou Vitens in dit gebied minder water oppompen.

Verplaatsen kan. 'Maar dan vraag je nogal wat van ons', zegt Hannema. 'Wij hebben gezegd dat we hier best naar willen kijken. We willen een nieuwe verdeling maken van pompstations. Maar dit betekent dat we hier een pompstation weghalen en dat kost geld. En elders moeten we iets nieuws opbouwen en ook dat kost geld. Die rekening komt uiteindelijk terecht bij de klant. Als er uiteindelijke een goed verhaal op tafel ligt, dan willen wij best verplaatsen. Maar dat is echt niet op korte termijn geregeld.'

Peter van 't Hoog, gedeputeerde van de provincie Gelderland onderschrijft de reactie van Vitens. 'Een nieuwe locatie daar ga je niet zomaar naar toe. Bij het verlenen van de vergunning kijk je of het kan en het kon hier.'

Bekijk deel 2 van onze reportage over de droogte in de Achterhoek. De tekst gaat eronder verder.

Het klimaat verandert echter in rap tempo. 'En dat betekent dat iedereen moet veranderen,' zegt van 't Hoog. 'We zijn daarom in de Achterhoek gestart om alle partijen aan tafel te kijken en samen naar oplossingen te zoeken. En wat duidelijk is, iedereen moet over zijn eigen schaduw heen stappen als we straks inderdaad nog willen beschikken over water.'

De problemen ontstaan doordat ons klimaat verandert en daarom moet ook iedereen iets doen. Ook de burger zal zich iedere keer moeten afvragen of het water uit de kraan ook echt nodig is voor datgene waarvoor ze het gebruiken. 'We vinden water heel erg normaal, maar dat is niet meer zo', zegt Hannema.

Hein Pieper van het waterschap zegt het zo: 'Om tot een oplossing te komen moeten de partijen hun eigen belang opofferen voor het algemeen belang. Wat vinden wij van belang met elkaar, wat willen we hier echt overeind houden? Daarover moeten we samen beslissingen nemen.' Pieper legt uit dat die keuzes anders zijn dan de keuzes die in het verleden gemaakt zijn. 'Dat komt doordat de bevolking verandert, de economie wordt anders en de verandering van het klimaat speelt een grote rol.'

De oplossing ligt niet alleen bij de boeren, niet alleen bij het waterschap, niet alleen bij Vitens en ook niet alleen bij de burger.  Het is een klimaatvraagstuk waar nog niemand een passende oplossing voor heeft. Het hele watersysteem moet anders worden ingericht.

Voor nu blijft Agrariër Rondeel achter met zijn zorgen. 'Ik snap ook dat wij het samen moeten doen en dat ook wij onze bedrijfsvoering tegen het licht moeten houden, maar ik weet niet of mijn zoon - die ons bedrijf wil overnemen - straks nog met plezier een boerderij kan runnen.' 

Zie ook: Het is nu al extreem droog: 'Normaal is het juni als je sproeit'