'Als je het niet vertrouwt, doe het dan niet', voorlichting over digitale misdaad hard nodig

'Een cybercrimineel is als een struikrover die op de loer ligt. Een belangrijk onderdeel van moderne misdaad is namelijk dat slachtoffers nauwelijks in de gaten hebben dat ze ermee geconfronteerd worden', legt Oscar Dros uit. Hij is politiechef van de Eenheid Oost Nederland.

'Neem een chatdienst als WhatsApp, dat komt op het eerste gezicht vertrouwd over, omdat je ogenschijnlijk enkel converseert met vrienden en familie, adressen die je hebt opgeslagen in je bestand. Maar de werkelijkheid is natuurlijk anders, achter die bekende namen kunnen anderen schuil gaan dan je voor mogelijk houdt. Daarom zeggen we ook: 'Als je het niet vertrouwt, doe het dan gewoon niet.' En ook belangrijk: 'Meldt het aan ons, want wij zitten er klaar voor', vertelt Dros.

De misdaadcijfers in Gelderland nemen lichtjes toe, zo kwam woensdagmorgen naar voren bij de presentatie van nieuwe criminaliteitscijfers in het gebouw van het Openbaar Ministerie in Arnhem.

Een belangrijk facet binnen die toename vormt het aantal cybercrime-gerelateerde delicten, in het vakjargon van politie en justitie heet dat 'horizontale fraude'. De horizontale fraude in Gelderland is het afgelopen jaar met 28 procent gestegen.

Het zou gaan om een dikke vijftienduizend gevallen, uiteenlopend van slachtoffers die zijn bestolen na het registreren via DigiD, tot aan mensen die opgelicht zijn bij een Tinder-date.

De mate waarin mensen via hun computer of mobiele telefoon worden bedrogen, is inmiddels zo alledaags dat het bij wijze van spreken de plek van de aloude fietsendief heeft ingenomen.

Reden: veel gebruikers van digitale media zijn nog altijd onwetend, nieuwe vormen van doeltreffende opsporing staan nog in de kinderschoenen of vergen gewoon heel veel mankracht.

Daarnaast geldt dat sommige groepen in de samenleving extra kwetsbaar zijn. Ouderen bijvoorbeeld, omdat ze niet gewend zijn met digitale tools om te gaan. Maar ook jongeren zijn potentiële doelwitten, omdat ze gevoelig zijn voor aspecten als vriendschap, geld en status.

Cybercrime is helaas niet meer weg te denken uit de hedendaagse (Gelderse) samenleving. In augustus 2019 nog deed de politie 17 arrestaties bij een grootschalig geval van WhatsApp-fraude in Apeldoorn en omgeving; ook wel whaling genoemd.

De verdachten in dit onderzoek deden zich voor als een goede bekende via de bekende chatdienst. Slachtoffers werd verzocht om een inlogcode ter beschikking te stellen omdat de broer, zoon of dochter even zijn eigen telefoon niet in kon.

Het had de volgende soort teksten als inzet: 'Hey zus kun je mij misschien uit de brand helpen. Ik moet vandaag echt de huur overmaken maar mijn internetbankieren werkt niet.' Talloze Apeldoornse inwoners trapten in deze vorm van bedrog. De bende maakte een bedrag van 80.000 euro buit. 

Op sommige momenten is het als zoeken naar een speld in een hooiberg, als zich de zoveelste groep criminelen via digitale kanalen aandient. Maar gaandeweg maakt ook de politie een inhaalslag.

'Vroeger moesten we voor dit type delicten regelmatig expertise uit Driebergen binnenhalen', zo vertelt Dros. 'Daar is het Team High Tech Crime gevestigd, dat de kennis in huis heeft om al dit soort misdaad te bestrijden. Vandaag de dag kunnen politiebureau's in de regio in de meeste gevallen zelf aan de slag met dit soort aangiftes.'

Trots stelt de politiechef dat de Eenheid Oost Nederland op dit gebied negentien jonge digitale experts heeft aangenomen, die binnen een Cyberteam de strijd tegen de digitale misdaad te lijf gaan. Dros: 'Medewerkers die we rechtstreeks van opleidingscentra hebben weggeplukt.' Dros noemt een samenwerkingsverband met Hogeschool Windesheim als zeer vruchtbaar op dit gebied.

Overigens roemt hij ook een voorlichtingsproject over cybercrime voor jongeren, zoals dat is opgezet door docenten in het Twentse onderwijs.

Aanwezig in het Openbaar Ministier-pand Arnhem, om deze trend en andere cijfers toe te lichten, waren drie vertegenwoordigers van 'de driehoek': Burgemeester Bruls, regioburgemeester Oscar Dros en Marthyne Kunst, waarnemend hoofdofficier van het Openbaar Ministerie.

Niet alleen Dros, ook Bruls en Kunst erkenden dat er veel capaciteitsgebrek is binnen het ministerie van justitie om de 'nieuwe misdaad' goed te bestrijden. In het geval van cybercrime gaat het met name om de hoeveelheid van het aantal aangiftes: tientallen per dag verspreid over de hele provincie.

Dros: 'Hoe breng je al die gevallen voor de rechter? Dat is de vraag. Daar krijgen we de komende jaren mee te dealen. Er gaan op dit moment veel mensen weg bij de politie, en daarvoor komen niet altijd nieuwen voor in de plaats. En daar zullen we creatief- en innovatief mee moeten omgaan.'

Ter illustratie noemt de politiechef een recent ingestelde Servicedesk van de politie, waar mensen met klachten binnen het digitale domein terecht kunnen voor hulp.