Nijmeegse primeur: computer analyseert straks kankercellen

De microscoop wordt in 2021 vervangen door computers, dat is de eerste stap. Pathologen zijn al deels omgeschoold. Voor de patiënt kan het een snellere en soms betere diagnose betekenen.

Computers kunnen nog lang niet volledig het werk van pathologen overnemen. Maar het zoeken naar foute cellen die je ziek kunnen maken, kan de computer al wel. Daardoor gaat de rol van de patholoog veranderen. 'We worden meer een makelaar van digitale informatie', zegt patholoog Connie Hebeda van het Radboudumc. 

Luister hier naar de podcast Zo leven jij en ik in 2040, de dokter is een robot

Onderzoeker Geert Litjens, die ook verbonden is aan het Radboudumc, verwacht dat over een aantal jaar het speuren naar foute cellen bij routinematige klussen wordt uitgevoerd door computers. Dat is nu al mogelijk omdat er digitale foto's gemaakt worden van menselijk weefsel dat in glaasjes zit. De computer scant die microscoopglaasjes vervolgens. Maar wie controleert straks nog deze kunstmatig intelligente apparaten? 

De pathologen bestuderen dagelijks glaasjes met menselijk weefsel van een patiënt. Ze kijken dan door de microscoop naar weefsel op kaarsvet dat geklemd is tussen glaasjes, voor een analyse. Weefsel is kleurloos, dus wordt ook een kleur toegevoegd. Zo kan de patholoog foute cellen traceren. Per patiënt duurt zo'n onderzoek gemiddeld rond de 10 á 15 minuten.

Tekst gaat verder onder de reportage

Een robotarm maakt het nu mogelijk om de glaasjes met weefsel tot op detailniveau te fotograferen. Van 1 glaasje met weefsel worden 10.000 foto's gemaakt. De foto's worden samengevoegd in één digitaal plaatje. Die afbeelding verschijnt nu op de computer van de patholoog. 

Met een muisklik, zoomt de arts in op het plaatje. Zo kunnen de artsen op een nóg gedetailleerde niveau zoeken naar foute cellen. Litjens: 'Vergelijk het met Google Maps, waarmee je op straatniveau kan kijken'. Maar interessanter is dat je de computer kan voeden door kunstmatige intelligentie te gebruiken, vertelt hij.

De computer is geprogrammeerd en heeft het prestatieniveau van een patholoog. 'We voeden de computers met scenario's en dat is ideaal want een computer wordt nooit moe en ze kunnen 24 uur per dag werken.' Volgens Litjens nemen dan menselijke fouten af die kunnen optreden bij werkdruk of oververmoeidheid.

Ander voordeel is dat de onderzoekers nu soms nog langs ziekenhuizen moeten om weefsel te halen of te brengen voor onderzoek. Online kan je digitale beelden eenvoudiger delen. 'De analyse van een computer is soms zelf beter dan die van mensen', stelt Litjens. Dat betekent niet dat pathologen nu per se fouten maken, maar ze kunnen nu eenmaal niet zoveel data verwerken als een computer, stelt de onderzoeker. 

Pathologen hebben nu al ontdekt dat als foute cellen in een vorm van een netje groeien, dit gevaarlijker is dan dat ze in een ander patroon groeien. 'Maar mogelijk kunnen we via de computer nog andere patronen ontdekken, zodat we méér ziektebeelden achterhalen', zegt Litjens. 

Hoe gaat dat bij een second opinion, wordt het dan aan een andere computer voorgelegd? 'Dat zal niet het geval zijn', aldus de onderzoeker. Hij verwacht dat mensen nog altijd de uitslag van de computer blijven controleren. 

Door de inzet van computers is een snellere diagnose van een patiënt mogelijk en ontstaat er een meer gedetailleerd beeld. Er moet nog wel gewerkt worden aan de kleur van de digitale foto, want die is nog niet optimaal volgens pathologen. In de verre toekomst kan je mogelijk zelfs een glaasje van een patiënt binnen enkele seconden analyseren.