Steeds meer geld naar externen bij Gelderse overheden

- Gelderse overheden maken steeds meer gebruik van extern personeel en geven hieraan steeds meer geld uit. Dat blijkt uit een analyse van cijfers van de negen grootste Gelderse gemeenten, de waterschappen en provincie.
- Tussen 2014 en 2017 stegen de totale kosten met bijna 19 miljoen euro. In de gemeente Zutphen stegen de uitgaven het hardst; de gemeente Ede geeft gemiddeld het meest uit aan externe inhuur. Ede vindt de situatie ongewenst.
- Vakbonden CNV en FNV trekken aan de bel. ‘Onzeker werk moet worden teruggedrongen.’

Beleidsadviseurs, projectleiders, managers, publieksmedewerkers, ICT'ers... Om uiteenlopende redenen en op allerlei terreinen vliegen Gelderse overheidsorganisaties extern personeel in. Soms ook voor langere tijd. Dat terwijl externen op uurbasis over het algemeen duurder zijn en zij vaak minder rechten hebben.

Omroep Gelderland vroeg gegevens op bij de tien grootste Gelderse gemeenten, de drie waterschappen die in de provincie actief zijn en de provincie Gelderland. Gevraagd werd naar gegevens vanaf 2014. Analyse hiervan laat zien dat er sinds dat jaar steeds meer geld gaat naar extern personeel.

Bedroeg het percentage kosten voor externe krachten in 2014 gemiddeld nog 12,4 procent van de totale personeelsuitgaven, in 2017 was dit gestegen tot 15,3 procent. Daarmee stegen de totale kosten voor externe inhuur met bijna 19 miljoen euro. Duidelijk is ook dat steeds meer mensen worden ingehuurd. En soms stoppen opdrachten pas na twee of drie jaar.  

De gemeente Doetinchem – die ook tot de tien grootste Gelderse gemeenten behoort – is niet meegenomen in deze analyse, omdat ze niet alle gevraagde cijfers kon aanleveren. De gemeente Lingewaard leverde alleen de percentages aan en niet de absolute kosten voor externe inhuur. Onder extern personeel verstaan wij in dit onderzoek uitzendkrachten, inhuur via payrolling, detacheringsovereenkomsten en zzp’ers.

Volgens Agnes Akkerman, professor arbeidsmarkt en arbeidsrelaties aan de Nijmeegse Radboud Universiteit, is inhuur voor kortlopende specialistische taken in principe ‘een verdedigbare keuze’. Wel plaatst ze vraagtekens bij het voor langere tijd inhuren van externen voor minder specialistische arbeid, bijvoorbeeld via een uitzendbureau. Zij verdienen soms minder dan vast personeel en hebben niet dezelfde rechten.

‘Ook weten we dat tijdelijke werknemers en flexkrachten minder goed ingebed raken in de organisatie; ze zijn er korter of minder frequent’, zegt Akkerman. ‘Dit heeft gevolgen voor de kwaliteit van het werk, de naleving van veiligheidsregels en de loyaliteit van werknemers.’

‘Inhuur moet beperkt worden tot wat alleen echt nodig is’, zegt CNV Overheid-voorzitter Patrick Frey in een reactie. ‘Er kan heel veel met eigen medewerkers en ook met nieuwe medewerkers in loondienst.’

Volgens Sengul Sozen, bestuurder van FNV Overheid, hebben flexwerkers veel last van de huidige situatie. ‘Sommige mensen werken jarenlang structureel voor één organisatie, maar wel via een flexcontract. Zij willen gelijkwaardig worden behandeld.’ Uit FNV-onderzoek onder flexwerkers bij gemeenten zou blijken dat meer dan 80 procent een vaste aanstelling wil. Wat Sozen betreft wordt alleen nog gebruik gemaakt van externen bij piekdrukte, ziekte en wanneer kortstondig specifieke kennis nodig is. ‘Onzeker werk moet worden teruggedrongen.’

Van de onderzochte organisaties spant de gemeente Ede de kroon. Het deel van de totale personeelsuitgaven dat wordt besteed aan inhuur is bij die gemeente gemiddeld het grootst. In de eerste helft van 2018 ging volgens een schatting van de gemeente ruim een kwart (9,4 miljoen euro) van de totale loonsom naar extern personeel – zo’n 20 procent van het personeelsbestand. De externen werkten toen met name bij het KlantContactCentrum, waar inwoners terechtkunnen met vragen. Dat had vooral te maken met een samenvoeging met een andere afdeling.

Ook worden mensen ingehuurd omdat de arbeidsmarkt aantrekt, zegt de gemeente: ‘Daardoor lukt het niet altijd om (tijdig) vast personeel te vinden.’ In meer dan 85 procent van de gevallen doen externen bij de gemeente Ede hetzelfde soort werk als eigen medewerkers.

‘Ook wij vinden het percentage externe inhuur hoog’, zegt wethouder Hester Veltman (VVD). Volgens haar zijn externen ‘toch te duur, want in verhouding betaal je daar veel meer voor en dat kan niet de bedoeling zijn. We proberen het percentage omlaag te brengen.’ Zo is Ede aan de slag gegaan met ‘een strategische personeelsplanning’. Ook heeft het college dit jaar besloten dat meer personeel vast aangesteld mag worden.

Grootverdieners Omroep Gelderland vroeg ook of externen sinds 2014 betaald kregen boven de norm van de Wet Normering Topinkomens (in 2018 een jaarsalaris van 189.000 euro). Alleen in Doetinchem en Ede was dit volgens de aangeleverde informatie het geval. In Doetinchem ging het in 2017 om vier adviseurs en daar was de gemeente bij elkaar ruim 220.000 euro aan kwijt. Ede betaalde twee externen in 2015 en 2016 boven de WNT-norm en dit kostte ruim 6 ton.

De uitgaven aan extern personeel stegen in de afgelopen jaren het sterkst in Zutphen. Besteedde die gemeente in 2014 nog 6 procent van de totale loonsom aan extern personeel, in de eerste helft van dit jaar was dit aandeel gestegen tot 16 procent (1,7 miljoen euro).

Het ging om bijna zeventig mensen, vooral strategen, projectleiders en beleidsmedewerkers. Zij werden volgens de gemeente ingehuurd ‘vanwege het tijdelijke karakter’ van het werk ‘of het ontbreken van specialistische kennis in huis’. Dit is wat meer Gelderse overheden aangeven. Ook wordt gebruikgemaakt van externen bij langdurig ziekteverzuim en zwangerschap.

De meeste externen werkten in Zutphen binnen het zogeheten sociaal domein, bijvoorbeeld op het gebied van jeugdzorg. ‘Dit heeft te maken met de overheveling van taken van het Rijk naar de gemeente (in 2015 – red.) en de onduidelijkheid over de omvang en inhoud hiervan’, schrijft een woordvoerder.

Verklaringen Er gaan steeds meer ambtenaren met pensioen, zegt Johan de Kruijf, universitair docent bestuurskunde aan de Radboud Universiteit. Dat zou een van de redenen kunnen zijn dat de inhuur van extern personeel stijgt, denkt hij. Daarnaast ‘mag je er zeker van zijn’ dat de overheveling van rijkstaken naar de gemeenten een rol speelt: ‘Daardoor zijn allerlei nieuwe functies ontstaan.’ De Kruijf stelt dat overheidsorganisaties meestal niet veel ambtenaren achter de hand hebben die makkelijk op een extra klus gezet kunnen worden – zeker de kleinere gemeenten niet. Wat kunnen Gelderse overheden beter doen? ‘Laat zien dat je uitdagende banen te bieden hebt.’

Het bedrag dat de provincie Gelderland sinds 2014 besteedde aan externe inhuur is in vergelijking met de onderzochte gemeenten relatief hoog. In 2017 gaf de provincie 29 miljoen euro uit aan extern personeel (26 procent van de totale loonsom).

Het geld ging naar ongeveer 290 medewerkers, die vooral werden ingezet op ICT-projecten. ‘De overheid zet de afgelopen jaren stevig in op digitalisering’, zegt de provincie. ‘Daarom moet extra kennis worden binnengehaald.’

Bij de waterschappen vallen de grote verschillen onderling op. Waterschap Vallei en Veluwe besteedde in 2017 bijna een kwart van de totale loonsom aan externen (7,9 miljoen euro), Waterschap Rivierenland ‘slechts’ 6 procent (3,3 miljoen). De verschillen hebben vermoedelijk deels te maken met de grootte van de organisaties. Waterschap Rivierenland is een stuk groter dan de andere ‘en dus is het effectief om bepaalde expertise zelf in huis te hebben’, zegt de woordvoerder.

Waterschap Vallei en Veluwe huurde vorig jaar ruim 210 mensen in (bijna een derde van het totale personeelsbestand). Zij werkten vooral aan projecten, bijvoorbeeld rond de stijgende zeespiegel en duurzame energieopwekking. Inmiddels is een aantal grote projecten afgerond, stelt het waterschap. ‘Daarnaast hebben we het afgelopen jaar geïnvesteerd in het aantrekken van vaste medewerkers. Voorlopig zitten we voor 2018 op 13 procent van de totale loonsom.’