Is Arnhem een jihadbolwerk geworden?

Antropoloog Martijn de Koning, verbonden aan de Radboud Universiteit, volgt islamitische groepen in Nederland al sinds eind jaren 90. Door zijn werk kwam hij ook in contact met jonge Syrië-gangers.

Dat Arnhem in de picture is als 'jihadstad' verbaast hem niet. 'Dat is niets nieuws. Sinds mensen in 2011 en 2012 begonnen af te reizen, waren Den Haag en Arnhem de eerste steden van waaruit mensen wegtrokken.' Met 'Arnhem' doelt De Koning ook op de omliggende regio, met plaatsen als Huissen en Ede.

Burgemeester Verhulst van Ede schreef deze vrijdag in een opiniestuk in het Nederlands Dagblad dat hij graag meer mogelijkheden krijgt om teruggekeerde jihadisten in de gaten te houden.

De Koning denkt dat zulke maatregelen lastig zijn om door te voeren. 'Het gaat in dit soort plaatsen om twee, hooguit drie mensen.' De meesten zijn bovendien voorgoed vertrokken of dood, voegt hij daaraan toe.

Groepen in Nederland die over zijn gebleven, zijn dan ook niet zo groot. De Koning: 'De meesten kennen elkaar wel ongeveer. In Arnhem had Abdelkarim al-Atrach een belangrijke rol. Hij sloot zich aan bij Al-Nusra (een strijdgroep in Syrië, red.), maar is overleden.'

Na Al-Atrach lijkt de in 2017 in hoger beroep veroordeelde Hardi N. zijn plek te hebben ingenomen in de Rijnstad. Hij moest achter de tralies wegens het voorbereiden van een terreurmisdrijf en werd ook verdacht van financiële steun aan jihadstrijders. Bovendien zou hij zelf hebben willen afreizen naar Syrië.

Zie ook: Hardi N. spil in opgerolde terreurgroep

Hardi N. kwam na drie maanden weer vrij, weliswaar met een voorwaardelijke celstraf van 21 maanden. Hij zat nog in zijn proeftijd. Als het tot een nieuwe veroordeling komt moet Hardi N. zijn voorwaardelijke straf uitzitten naast de nieuwe straf die hij krijgt opgelegd.

Waar hielden de verdachten zich in Arnhem omgeving op; bij elkaar thuis op een zolderkamertje of in de moskee? Dat laatste is sowieso niet het geval, weet Nijmegenaar Saïd Bouharrou. Hij is voorzitter van de Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland.

'Ik heb nadat ik het nieuws hoorde wat rondgebeld, en begreep dat zij geen link hebben met moskeeën in Arnhem' vertelt Bouharrou. Hij zegt dat de Raad van Marokkaanse Moskeeën aandacht vroeg voor de situatie tijdens het vrijdagmiddaggebed.

'We willen mensen een hart onder de riem steken. Wij beseffen dat dit niet positief is voor de beeldvorming over moslims. De moslimgemeenschap is hier zelf ook de dupe van. Deze dreiging is er en die zullen wij als maatschappij moeten oppakken.'

De Nijmegenaar vervolgt: 'Dit laat zien dat een aanslag ook in Nederland kan worden gepleegd. Daar moeten we realistisch in zijn. Maar Nederland heeft nog nooit een grote aanslag gehad en dat bewijst dat de AIVD en de NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) hun werk goed doen.'

Bouharrou vindt dat aandacht voor radicalisering moet blijven: 'Dit geeft weer aan hoe ernstig de dreiging is. Met orthodoxie an sich is niets mis, we kennen hier ook andere orthodoxe groepen. Maar de scheidslijn waar onverdraagzaamheid ontaardt in geweld is erg dun.'

Burgemeester Marcouch reageert op de aanhoudingen:

Islamoloog Joas Wagemakers heeft veel geschreven over jihad. De docent van de Universiteit Utrecht ziet twee verschillende oorzaken als het gaat om radicalisering. Hij noemt dat push- en pullfactoren. 'Over deze groep weet ik het niet. Maar over het algemeen gaat het om pushfactoren, die bestaan uit verschillende vormen van vermeende sociaaleconomische achterstand.' Hoe minder redenen mensen hebben om in het thuisland te blijven, hoe meer zij geneigd zijn tot uitreizen of het plegen van een aanslag, legt Wagemakers uit.

Als pullfactoren noemt de deskundige 'iets willen doen voor geloofsgenoten (bijvoorbeeld in Syrië), een hang naar actie en geleid worden door heroïsche beelden van degenen die hen voorgingen'.

Ook boetedoening valt daaronder. Wagemakers: 'Als jij gelooft dat je zondig bent geweest in je gedrag of je bent een kleine crimineel, dan zijn er mensen die dit zo proberen goed te maken. En dan zijn er nog diegenen die het gedachtegoed gewoon erg delen. Het verschilt sterk per persoon.'

De docent onderscheidt drie vormen van 'heilige strijd' waarbij geweld is toegestaan: klassiek, revolutionair en wereldwijd. De klassieke variant is bedoeld als verdediging van het eigen land en ter uitbreiding daarvan. Die is van oudsher omgeven door normen en regels.

Wagemakers: 'De revolutionaire jihad kwam daarna op in de jaren 50 en 60, waarbij strijd binnen het eigen land centraal stond. Heersers die niet islamitisch (genoeg) waren of geen/weinig sharia-wetgeving toestonden, moesten worden bestreden.'

Hij vervolgt: 'In de jaren 80 en 90 kreeg men door dat die leiders niet verslagen gingen worden. En dus richtten zij zich op grootmachten als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Zo ontstond de wereldwijde jihad.'

In het nu betekent dit dat groepen als Al-Qaida en vooral IS oproepen tot het plegen van aanslagen. Sinds IS veel terrein verloor in Irak en Syrië en niet langer een islamitische staat genoemd kan worden, zoekt de terreurorganisatie naar een manier om relevant te blijven.

Aanslagen gepleegd door heel de wereld helpen daarbij. 'En groepen als IS varen dan wel bij kleine, op zichzelf staande cellen', besluit Wagemakers. De komende tijd moet duidelijk worden of de aangehouden verdachten wellicht behoren tot een van die cellen.