Nieuw leven voor oude forten

De afgelopen jaren is er ruim 40 miljoen euro gestoken in de restauratie van het Gelderse deel van de Waterlinie. De verdedigingslijn die het westen van Nederland tegen invallen uit het oosten moest beschermen.

Van die 40 miljoen kwam 25 miljoen uit de portemonnee van de Provincie Gelderland. Maar restaureren is een ding, nu komt het er op aan dat er voor al die forten een zinvolle publieksbestemming wordt gevonden.

In Asperen was het afgelopen weekend feest vanwege de oplevering van een glazenkoepel boven de centrale lichtschacht. De koepel moet het pas gerestaureerde fort tegen de regen beschermen. 3,6 miljoen euro werd er geínvesteerd in de restauratie van het ruim 150 jaar oude verdedigingswerk.

Asperen was een van de eerste forten die na de oorlog voor andere dan militaire doeleinden in gebruik werd genomen. Sinds de jaren '90 van de vorige eeuw wordt er in de zomermaanden moderne kunst geexposeerd.

'Puur vrijwilligerswerk, anders zou het niet uitkunnen' zegt voorzitter Erik Luermans. Hij hoopt dat de overheid ook na afronding van de restauratie zich met de Linie blijft bemoeien. Omdat de forten zo moeilijk te exploiteren zijn zou de overheid voor een deel moeten bijspringen.

'Als iets een verhaal heeft, moet je dat laten zien', zegt Ben Spee, de beheerder van fort Vuren. De afgelopen jaren hield hij nauwlettend toezicht op de restauratie van zijn fort om te voorkomen dat de bijna twee eeuwen geschiedenis weg zouden worden gerestaureerd.

Een grote scheur in de muren werd niet weggewerkt maar verstevigd zodat het bouwwerk er weer jaren tegenaan kan.Spee verhuurt het fort voor tentoonstellingen en feesten, daarnaast kun je overnachten in de Bed en Breakfast in de oude manschapsverblijven of in een van de twee luxe appartementen.

Om het voor de gasten allemaal wat aangenamer te maken kreeg het fort vloerverwarming. Toch bleef het oorspronkelijk karakter gehandhaafd.  “Alles wat we hebben toegevoegd kan zo worden weggehaald zonder dat het oorspronkelijke bouwwerk beschadigd raakt” aldus een trotse beheerder. 

De bouw van de Waterlinie begon in 1815 en duurde ruim 55 jaar. Het 85 kilometer lange stelsel van forten en kanalen moest het westen van Nederland tegen een aanval uit het oosten beschermen.

Bij dreigend gevaar kon het gebied ten oosten van de linie onder water worden gezet waardoor de opmars van de vijand gestuit zou worden. Daarvoor werd een enorm stelsel van kanalen, stuwen en sluizen aangelegd. 

De linie loopt voor een belangrijk deel door het ons rivierengebied, met forten in onder meer Culemborg, Asperen, Vuren en in de Bommelerwaard. Naast de grote forten gaat het ook om kleine werken zoals kazematten, kazematten, groepsschuilplaatsen, sluizen, stuwen en tankversperringen.

Bij dreigend gevaar kon een groot gebied onder water worden gezet waardoor de vijand niet verder kon oprukken.

Slechts drie keer in haar bestaan werd de linie in staat van paraatheid gebracht. De laatste keer aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Maar in de meidagen van 1940 bleek overduidelijk dat de Waterlinie zijn langste tijd gehad had. Duitse parachutisten landden ver achter de linie om de vesting Holland te bezetten.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie is inmiddels het grootste Rijksmonument en staat op de voorlopige lijst van werelderfgoed van de Unesco. Naar verwachting wordt daarover in 2019 de definitieve beslissing genomen.

De vier betrokken provincies zijn inmiddels bezig met plannen voor de toekomst van het 200 jaar oude verdedigingswerk, want als die status eenmaal feit is dan hebben ze een toeristische klapper van wereldformaat in handen.