Het Rhenoijschepad in Rhenoy

Rhenoy

De naam ‘Rhenoy’ komt voor het eerst in 1129 voor in de stichtingsoorkonde van abdij Mariënweerd. Uit archeologische vondsten blijkt de eerste bewoning al van 2500 jaar geleden te dateren. De naam ‘Rhenoy’ is een afgeleide van Rhenus (Rijn) en het Germaanse Ooi wat drassige, laaggelegen plek betekent. Op meerdere plekken in het dorp zijn huisterpen duidelijk zichtbaar. Deze boden bescherming in tijden van hoogwater. Op de plek van de haakse bocht van de Lingedijk staat het voormalige Rhenoyse veerhuis waarvan de veerbel nog aanwezig is. Eeuwenlang waren de twee Lingeoevers slechts door veerponten met elkaar verbonden totdat de bouw van bruggen daar verandering in bracht.

De wit gepleisterde hervormde kerk van Rhenoy is in 1836 grotendeels nieuw gebouwd. Er zijn enkele overblijfselen uit de 15de eeuw te zien. De zwarte steunberen zijn mogelijk zelfs afkomstig van een 14de eeuwse toren. Achter de kerk, aan de Middenstraat, bevindt zich een vloedberg. Dit is een kunstmatige vluchtheuvel uit de 19de eeuw waar mensen en vee bescherming zochten bij hoogwater. Iets buiten de route, tegenover de voorkant van de kerk staat een vloedschuur: door zijn verhoogde ligging bleef deze ook in tijden van hoogwater droog.

Stegengoederen

Naast de griend aan de noordkant van Rhenoy zijn ook meerdere landbouwpercelen in eigendom van ‘het dorp’. Deze percelen heten ‘Stegengoederen’. Het zijn goederen die in het verleden geschonken zijn aan het dorp. Vroeger betekende dit dat iedere dorpsbewoner twee melkkoeien mocht laten weiden op de betreffende graslandpercelen. Ook het gebruik van de griend was op een vergelijkbare manier geregeld. In deze tijd worden de landbouwpercelen verpacht waarbij de opbrengst wordt verdeeld onder bewoners die in Rhenoy geboren zijn of hier langer dan vijftien jaar wonen. Dit ‘Stegengeld’ wordt jaarlijks bij de betreffende bewoners langsgebracht.

Diefdijk

Deze binnendijk is in 1277 aangelegd als waterkering om de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden te beschermen tijdens overstromingen in de Betuwe. Deze functie heeft de Diefdijk nog steeds. Ook maakt deze dijk deel uit van de Hollandse Waterlinie. De Diefdijk is één van de belangrijkste binnendijken in Nederland en vormt de grens tussen Holland en Gelderland. In het verleden lukte het niet altijd om het water te keren, met dijkdoorbraken tot gevolg. Bij zo’n dijkdoorbraak ontstaan met water gevulde laagtes in het landschap: wielen. Langs de Diefdijk ligt ter hoogte van de spoorlijn Het Wiel. Ook langs de Lingedijk liggen meerdere wielen.

Hollandse Waterlinie

De Hollandse Waterlinie is gelegen aan de oostkant van de grote steden van Noord- en Zuid-Holland. Het idee voor een waterlinie dateert uit de 16de eeuw: verdediging door gebruik te maken van de geografische omstandigheden (laaggelegen en waterrijk gebied) met behulp van sluizen. Door deze sluizen open te zetten komt een groot gebied ondiep onder water te staan waardoor de vijand op afstand blijft. In 1672 werd de linie voor het eerst in werking gezet en met succes: de Franse opmars kwam tot stilstand. Sinds 1871 draagt de linie de naam Nieuwe Hollandse Waterlinie, die bestand was tegen modernere wapens. Ook Utrecht lag voortaan binnen de linie. Forten, kazematten en groepsschuilplaatsen maken hier deel van uit.

Stoomgemaal De Oude Horn

Dit gemaal is halverwege de 19de eeuw gebouwd en heeft gefunctioneerd tot 1962. Het is één van de eerste stoomgemalen in Nederland. Het gemaal zorgde ervoor dat overtollig water van het achterliggende land via de Linge werd weggevoerd. Voor de Hollandse Waterlinie kreeg het gemaal ook een militaire functie: water dat was ingelaten om de vijand tegen te houden, kon via dit gemaal weer worden afgevoerd als de dreiging voorbij was. In 2011 is De Oude Horn gerestaureerd, evenals de naastgelegen sluis, de bijbehorende kademuren en het schoepenrad.

Fort Asperen

Dit fort maakt als verdedigingswerk deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en ligt langs een dijk met een acces (toegang) in de waterlinie. Een acces is een zwakke plek in de verdediging, bijvoorbeeld hoger gelegen delen die niet onder water komen te staan. Ook rivieren zoals de Linge vormen een zwakke schakel. Extra verdediging van deze zwakke plekken vindt plaats met forten. Fort Asperen heeft als doel om het acces van de Linge te verdedigen. Het zware gebouw is opgetrokken uit buitenmuren van anderhalve meter dik. Naast een kelder heeft het gebouw een begane grond met geweerschietgaten en een etage met kanonschietgaten. Vermeldenswaard is de waaiersluis van fort Asperen waarmee het water twee kanten uitgeleid wordt. Nu heeft dit militaire monument een andere invulling gekregen met een kunstexpositie, culturele evenementen, horeca en educatie.

Put van Bullee

In het natte natuurgebied ‘de Put van Bullee’ groeien veel zeldzame planten zoals de Moeraswespenorchis en de Bonte paardestaart. De ‘put’ is ontstaan door afgraving van klei en zand en is genoemd naar de vroegere eigenaar. Het gebied wordt gevoed door kalkrijk kwelwater waardoor een soortenrijk kalkmoeras tot ontwikkeling is gekomen. Kalkmoerassen komen nauwelijks in Nederland voor en zijn ook daarbuiten zeer schaars. Het terrein is niet voor publiek toegankelijk.

Acquoy

Karakteristiek voor dit prachtige dorp is de scheve kerktoren met daaronder het graf van mevrouw Pisa. Acquoy ligt aan een afgesneden meander van de Linge. Al in 1311 verschijnt de naam in oude geschriften. Mogelijk is de naam een samenstelling van Aqua (water) en Ooi (laag en drassig land). Vanouds was de bebouwing geconcentreerd langs de Lingedijk, binnendijks. In verband met overstromingsgevaar bouwden bewoners de gebouwen tegen het talud van de dijk. Buitendijks lagen enkele boerderijen met kunstmatig verhoogde erven als bescherming tegen het water. Lange tijd hoorde het dorp bij Holland. In 1820 werd Acquoy bij de gemeente Beesd gevoegd en daarmee werd het Gelders grondgebied.

Griend

Grienden zijn vochtige stukken land begroeid met wilgenbos, vaak ontstaan op plekken waar klei werd gewonnen. Vroeger ‘oogsten’ bewoners deze wilgenbossen waarbij ze de vrijkomende wilgentenen gebruikten voor waterschapswerken (bijvoorbeeld dijkverdediging) maar ook voor gebruiksvoorwerpen zoals gevlochten manden. Ze oogsten de wilgentenen meestal eens in de vier jaar en dichtbij de grond afgesneden. Het wilgenbos bestond uit lage wilgenstobben die vaak op rabatten (grondrichels) stonden. Goed onderhouden grienden kunnen zeldzame mossen herbergen. Zeldzame vogels zoals snor, blauwborst (op de voorkant van de folder), waterral en purperreiger gebruiken de grienden als broedgebied. Doordat de economische functie van grienden verdween, laat het beheer van grienden vaak te wensen over. Gevolg hiervan is dat de griend verandert in opgaand wilgenbos.